Burak ARTUNER yazdı
Muğla Milas’taki Akbelen ormanlarında termik santral için ağaçların kesilmesine karşı İkizköylüler’in direnişi sürüyor… Köylülerden 88 yaşındaki Nene’nin ağaca sarıldığı o simge fotoğrafı görünce sözün tam manasıyla boğazım düğümlendi, burnumun direği sızladı, gözlerim yaşardı… İçimden “Ecdad bu görüntüyü görseydi, ne yapardı, ne söylerdi?” diye geçirdim…
On dört yıl önceydi… Tarihçiler’in kutbu Halil İnalcık hocayla Ankara Bilkent Üniversitesi yerleşkesi içindeki lojmanında bir röportaj yapmıştım. Osmanlı’nın doğuşunu simgeleyen ‘ağaç hikâyesi’ni sormuştum İnalcık Hoca’ya… Merhum İnalcık Hoca, yalnızca Osmanlılar’da değil eski Türkler’den bu yana ağacın Türkler için ne kadar kıymetli olduğuna vurgu yapmıştı. Osman Gazi’nin karnından doğup dünyaya yayılan ağaç hayaliyle ilgili kanısı ise bunun bir rivayet olduğuydu, bunu Osman Gazi’den yaklaşık 3 asır yaşayan Aşıkpaşazade’nin tarihinde gerçekmiş üzere yazdığını anlatmıştı koca tarih çınarı: “Eski tarihçilerimiz birisinin naklettiği rivayeti motamot alır kitabına koyar. (…)Bir misal vereyim. Kelamda Osman’a düşünde dünya hâkimiyeti müjdelenmiş. Bunu Pir Edebali yorumlamış. Bunu çağdaş bir tarihçi kabul edebilir mi? 15. yüzyılda Aşıkpaşazâde’de, Neşri bunu gerçek üzere kayd eder.”Gelelim ‘rivayet’ olmayan gerçeklere:
“EBED’ÜL ABAD….”
Fatih Sultan Mehmet, “Ormanlarımdan bir kol kesenin başını keserim” diye ferman çıkarmış, bunu kanunnamesine de kaydettirmiştir. Fatih’in kanunnamesinde sonsuza dek “Ebed’ül âbâd mamûlün bih” geçerli olmak üzere ibaresi vardır.
YÜZYILLAR ÖNCESİNDEKİ ÇEVRECİLİK ANLAYIŞI
Dilimize yerleşen “Yaş kesen baş keser” atasözü de tahminen de Fatih’in bu fermanından sonra ortaya çıkmış ve asırları aşarak bugünlere gelmiştir. Gereksiz ağaç kesmenin adam öldürmekle eş paha olduğunu ve cezasının da ona nazaran olacağını vurgulayan bir kelamdır bu… Aslında yalnızca bir kelam değil yüz yıllar öncesinin dünyasındaki bir etraf anlayışının tezahürüdür.
İslamiyet’in kutsal kitabı Kur’an’ı Kerim’in ayetlerinin ve onun peygamberi Hz. Muhammed’in hadislerinin de ecdadımızın hassasiyeti üzerinde tesirli olduğu su götürmez bir gerçektir. Kur’an da 36 yerde direkt, 264 yerde dolaylı olarak ağaçtan bahsedilmesi de bunun en büyük ispatıdır. Hz. Muhammed’in şu hadisi çok uygun bilinir: “Kıyamet koparken sizden birinizin elinde bir ağaç kısmı bulunur da buna kıyamet kopmadan dikmeye gücü yeterse, kesinlikle onu diksin, bırakmasın.”
Bunun dışında Hz. Muhammed’in ağaçlara ziyan verilmemesini istediği bir hadisi de şöyledir: “Bir Müslüman rastgele bir ağaç yahut bitki dikerse, ondan yenilen şey kendisi için bir sadakadır. Ondan çalınan şey kendisi için sadakadır, yabani hayvanların yediği şeyler sadakadır, kuşların yedikleri sadakadır, bir kişinin ondan alıp eksilttiği şey de kendisi için sadakadır.”
‘AĞAÇLARI KESMEYİNİZ’
İslam halifesi Ebubekir’in ordusuyla sefere çıkarken askerlerine söyledikleri de bu anlayışın yansımasıdır: “Hâinlik yapmayınız, ganimet malına ihânet etmeyiniz, zulmetmeyiniz Çocukları, yaşlıları ve bayanları öldürmeyiniz! Hurma ağaçlarını kökünden kesmeyiniz ve yakmayınız…”
YABANCI MUHARRİRLERİN GÖZLEMLERİ
Fransız gezgin Dr. A. Brayer, “Neuf annees a Constantinople” ismiyle 1836’da Paris’te yayınladığı İstanbul anılarında Osmanlı beşerinin tüm canlılara (insan, hayvan ve bitki) çok bedel verdiğinden bahsederek, Hıristiyan bir hastasından şöyle bir olay dinlediğini anlatır:
“Oğlumu evlendirdiğim için konut yetmez oldu. Mevcut meskeni bizim bahçeye hakikat biraz genişletmek istiyorum, lakin bu durumda bahçemde gördüğünüz ağaçlardan beş-altı adedini kesmem icap ediyor. Lakin o takdirde Müslüman komşularımın beni ‘ağaç katili’ ilan edip tüm münasebetlerini kesmelerinden korkuyorum. Adamlar yeşile âşık… Çok çaresizim.”
TÜRK MESKENLERİNİN ÖVÜNÇ KAYNAĞI
İngiliz bayan gezgin Lady Craven, “Voyage de Milady Craven a Constantinople” ismiyle Fransızcaya aktarılan 1789 tarihli yapıtında Türkiye’deki ağaç tutkusunu şöyle anlatır: “Türkler tabiat hoşluklarına o derece hürmet gösterirler ki, şayet konut kuracakları yerde bir ağaç varsa, ağacı asla kesmez, konutu ağacın etrafında inşa ederler. Çatıda da, ağacın büyüyüp gelişebilmesi için kocaman bir delik bırakırlar. Bu cins meskenler Türklerin övünç kaynağıdır.” Bu okuduklarımız eşliğinde, “Ağaçlar kesilmesin diye direnmek, ağaçlar kesildiğinde üzülmek, dertlenmek hakkımız değil mi?” diye sormadan edemiyorum… Sonra gözlerimi kapatıp “Akbelen’i ecdad görse ne yapardı?” diye düşünmekten kendimi alamıyorum…
patronlardunyasi.com
