Kurtuluşun mührü, kuruluşun anahtarı
Büyük Taarruz, Ulusal Mücadele’nin zaferle taçlanmasını sağlayan son büyük atılımdır. Fakat o noktaya kolay gelinmemiştir.
Büyük Taarruz’un manasını ve kıymetini hakikat kavrayabilmek için Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a adım attığı andan itibaren neler yaptığını ve bu yaptıklarının hangi bağlam içinde mana kazandığını düzgün bilmek gerekir.
Ama sıkıntıyı gerçeğe uygun bir eksene oturtabilmek için şu noktayı akıldan hiç çıkarmamalıyız: Karadeniz bölgesinde gayrimüslim ve Müslüman ahali ortasında, Rum ve Türk de diyebiliriz, büyük asayiş problemleri yaşanmaktaydı. İtilaf Devletleri, “Bu sorunu çözün yoksa biz asker çıkararak çözeceğiz” dayatması üzerine Osmanlı Harbiye Nazırlığı Mustafa Kemal Paşa’yı 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirdi.
Samsun’a çıktığında görevi bölgede asayişi sağlamaktı fakat onun zihninde diğer bir tasarım vardı. Evvel kurtuluşu sağlamak, mümkün olduğu takdirde yeni bir devlet kurmak…
BÜYÜK STRATEJİ
Kurtuluşu sağlamak konusunda açık ve netti. Kuruluş ise şimdilik bir “millî sır” idi. Ulusal sır idi zira açık etseydi etrafında kimseyi bulamayabilirdi. Meğer o herkesi birleştirmek istiyordu. Bunun için birinci adımı Amasya Bildirgesini Rauf Beyefendi, Ali Fuat Paşa, Karabekir Paşa ve Refet Beyefendi ile birlikte yayımladı. Kelamın özü, millet kendi yazgısını kendi eline alacaktı…
Kurtuluş için büyük strateji mümkün olan herkesi birleştirmeye dayalıydı. Herkese padişah ve halife de dâhildi. Esasen bu, milleti en geniş ölçüde seferber etmenin ve birlik yaratmanın aracıydı. Temel olan iç cepheyi topyekûn bir savaşa hazırlamaktı çünkü savaşın en değerli desteği milletin kendisi olacaktı. O denli de oldu. Bunun için millet ile temas edilmeli, uyarılmalı ve teşkilatlanması sağlanmalıydı. Temas ileri gelenlerle yapıldı.
Uyarılmayı kolaylaştıran etken Yunanların İzmir’i işgali oldu. Ege başta olmak üzere protesto sesleri yükseldi ve yayıldı. Ortaya Reddi-İlhak cemiyetleri çıktı ve vakitle Müdafai-Hukuk cemiyetlerine dönüştü. Erzurum ve Sivas kongreleri aracılığıyla kurtuluş için siyasi irade ortaya çıkarıldı. Askeri güç olarak Kuvayı Ulusala örgütlendi ve sonrasında sistemli ordu kuruldu. Amaç Yunan ordusunu ülkeden atmaktı. Büyük stratejinin gereği adım adım yapılmaktaydı.
Tabii bu stratejinin bir de dış bacağı vardı. İtilaf kuvvetleri ayrıştırıldı, temel düşman Yunan’dı. İngiltere ve Yunanistan ile geniş cephede gayret edildi. Suriye ve Irak’taki vatanseverlerle bağlantı sürdürüldü. Bu gayeyle Afganistan’a, Arnavutluk’a subaylar yollandı. Sovyetler ile işbirliği yapıldı.
YENİ BAŞBUĞ
Müdafai-Hukuk cemiyetleri birleştirildi ve 1919 sonunda Sivas’ta belirlenen Heyeti-Temsiliye Ankara’ya ulaştığında Seymenler Başbuğ’u selamladılar. Artık ülkede iki farklı otorite vardı ve güneşin doğudan yükselmesi üzere iktidar da doğudan yükselmekteydi. İtilaf kuvvetlerinin 16 Mart 1920’de meclisi basması ve vatanseverleri Malta’ya sürmesi, Meclis’in Ankara’da açılmasına ve siyasi örgütlenmenin tamamlanmasını yardım etti. Sırada nizamlı orduya geçiş vardı.
1920 birebir vakitte ülkede iç savaşın ağır yaşandığı yıldı. Halife orduları büyük zorluklarla Ağustos ayında Mudurnu’dan geriye döndürüldü. Birebir tarihlerde Sevr de İstanbul tarafından onaylandı. Mustafa Kemal, bu iki gelişme üzerine padişahı ihanetle suçladı. Bu, yeni stratejinin birinci adımı oldu.
1920 yılında Doğu Cephesinde girişilen harekât ile İngilizlerin Sovyetlerle Ankara ortasına inşa etmeye giriştiği Kafkas Seddi yıkıldı. Ankara için savaş artık iki cepheli hale getirildi.
BAŞKOMUTANLIK YASASI
Yunan ilerlemesi Eskişehir’de durdurulamamış, ordu Ağustos 1921’de Sakarya doğusuna çekilmişti. Çekilme kararı BMM’de büyük reaksiyona yol açtı. Bu yansılar ve tartışmalar iyi bir sonuç doğurdu. Mustafa Kemal artık başkomutandı ve Meclis’in savaşa kadar her türlü yetkilerine sahip oldu. Topyekûn savaşın en kıymetli adımı atıldı.
Yunan ordusu çok kanlı muharebelerden sonra Eylül 1921’de Sakarya batısına atıldı ve Eskişehir-Afyonkarahisar sınırına çekildi. Fakat Türk ordusunun da gücü zayıflamıştı, tesirli olarak takip yapamadı.
TAARRUZ ÖNCESİ
Sakarya Meydan Muharebesinin büyük bir moral olması bir yana, Sovyetler Kars Antlaşmasını imzalayarak Ankara’ya tam olarak itimat duyarken, Fransa da Ankara Antlaşmasını imzalayarak Çukurova’yı boşalttı.
Savaş artık Ankara için tek cepheli hale gelmişti. Üstelik Çukurova’nın boşaltılması yeni insan ve ikmal kaynaklarına ulaşmayı mümkün kıldığı üzere Mersin’de deniz kapısı ve Toros demiryollarına sahip olma imkânını doğurdu.
Barış adımları da hiç ıskalanmadı. Lakin barışla Yunan ordusunun Anadolu’dan atılmasının mümkün olmadığı kanısı komuta heyetinde hâkimdi. Bu yüzden savaş hazırlığı kesintisiz olarak sürdürüldü.
Şimdi sırada orduyu yeni misyonuna hazırlamak vardı. Sakarya’daki yüz bin kişilik orduyu iki yüz bin mevcuda ulaştırmak, donatmak, eğitmek gerekiyordu.
Ama bir sorun vardı. 220. 000 mevcutlu Yunan ordusuna, 200. 000’lik Türk ordusuyla nasıl taarruz edilecek ve başarılı olunacaktı?
RİSKLİ TAARRUZ PLANI
Bu sorun üzerinde kumandanlar ve kurmaylar uzun tartışmalar yaptılar. Sonuçta, riskli bir plan üzerinde mutabık kalındı.
Başkomutan bu riskli plana olur verdi. Sorumluluğu da üstlendi.
Başarı birkaç faktörü bir ortaya getirme hüneriyle mümkündü. Bu maharet, düşmana beklemediği yer ve vakitte olabildiğince büyük bir kuvvetle ve büyük bir hızla taarruz etmeyi; cephesini yarmayı, gerisini kuşatmayı gerektiriyordu. Yani baskın tesiri elde etmekten geçiyordu. Bunun için büyük bir kapalılıkla yığınak yapmak ve yığınağın kimi aldatma tedbirleriyle örtülmesi gerekiyordu.
Aldatma planı kapsamında verilen izlenime nazaran Mustafa Kemal Paşa Ankara’da görünüyordu. Fethi Beyefendi Avrupa’da barış ortasındaydı. Meclis’te yapılan görüşmelerde “Türk ordusunun taarruz kabiliyeti yoktur” halinde 2. Küme üyelerinin dillendirdiği telaffuz, İtilaf ögeleri ve Yunanların aldanmasına katkı sağlamaktaydı.
Tabii birlik intikalleri gece yapıldı. Üç kolordu kadar kuvvet yaya, bir kolordu ise atlı olarak 14-24 Ağustos tarihlerinde Afyonkarahisar güneyine büyük bir kapalılık içinde kaydırıldı. Merkezde 1. Ordu asıl taarruz kuvvetiydi ve tali taarruzu yapacak 2. Ordu epey zayıflatıldı. Kuzeyde Kocaeli Kümesi kâfi kuvvetten yoksundu. Güneyde ise kuvvet destekli bir süvari tümeninden ibaretti.
Başkomutan daha erken yapılmasını istek etse de hazırlıklar lakin 25 Ağustos’ta bitirilebildi. Taarruz günü 26 Ağustos olarak belirlendi.
Yunan ordusuna karşı o denli bir taarruz planı hazırlanmıştı ki düşmanın sol yanında 40 km genişliğindeki bir kesimde 1’e 3’lük; bu alanın sağ yanında 13 km. genişliğindeki dar alanda 1’e 6’lık kuvvet üstünlüğü sağlandı. Bunun askerlikteki sözü sıklet merkezi tesis etmekti. Bu tercih muvaffakiyetin temel kaynağıydı.
DOĞMAKTA OLAN GÜNEŞ
Başarı kaynaklarından bir başkası ise, Küçük Asya Ordusu Kumandanı Hacıanestis cepheye 400 km. uzaktayken; Yüksek Komuta Heyeti olarak nitelendirdiğimiz Başkomutan, Genelkurmay Lideri ve Batı Cephesi Komutanı’nın temel taarruz bölgesindeki birliklere 7-8 km. uzaklıkta olmaları ve harekâtı, birlikleri adım adım izleyerek yönetmiş olmalarıydı.
26 Ağustos günü taarruz başladığında, Süvari Kolordusu üç tümeniyle Sincanlı ovasına inmişti. Bu, Yunan ordusunun gerisinin kesilmesi demekti. Birinci gün çok sonlu gayeler ele geçirilebildi fakat cephe yarılamadı.
27 Ağustos günü cephenin bir tümenle destek edilmesiyle sabah erkenden taarruza tekrar girişildi ve hızla yarma gerçekleştirildi. Yunan ordusu da cepheyi bir tümenle destek etti lakin ihtiyatını tam olarak devreye sokma hüneri gösteremedi.
28 ve 29 Ağustos günleri Yunan ordusu geri çekilmeye, Türk ordusu da onu kuşatmaya çalıştı.
Sonuçta 30 Ağustos sabahı erken saatlerde İsmet Paşa’nın önüne konulan durum haritası Yunan ordusunun Çalköy istikametinde çekilen kuvvetlerinin kuşatılarak imha edilebileceğini işaret etmekteydi. Çabucak toplandılar.
Kendi sözleriyle durum, “Türk’ün gerçek kurtuluş güneşinin doğmakta olduğuna” işaret etmekteydi. Hiç vakit kaybedilmedi.
Taarruz buyruğu yazıldı. Fevzi Paşa kuzeye 2. Ordu ve 5. Süvari Kolordusu bölgesine, Başkomutan da batıya hakikat 1. Ordu bölgesine giderek buyruğu şahsen ilgili kumandanlara verdiler. Fevzi Paşa Süvari Kolordu Kumandanı Fahrettin Paşa’nın yanına geldiğinde kendisini sıtma nöbetiyle kıvranırken buldu. Müteakip harekâtı konuştular lakin üç süvari tümeni de çember bölgesinin daha batısına daha evvel hareket etmişlerdi.
Yunan ordusu Aslıhanlar bölgesinde çembere alınsa da Kızıltaş Deresi bölgesinde birkaç km. genişliğinde bir bölge kapatılamadı. Torbanın ağzı tam olarak büzülemedi zira süvari tümenleri erkenden bu bölgenin ilerisine geçmiş, birtakım birlikler de gecikmişti.
SONUÇ
Gece yarısına kadar süren çarpışmalar sonucu, Yunan ordusu, kaçan ögeleri hariç imha ve/veya esir edildi. İmhadan kurtulan Yunan kuvvetlerinin kıymetli bir kısmı de takip harekâtı boyunca yapılan muharebelerle esir yahut imha edildi.
31 Ağustos günü muharebe alanını gezen Mustafa Kemal Paşa’nın gördüğü görünüm karşısında üzüldüğü bilinmektedir. O gün İzmir ve Bursa istikametlerinde takip harekâtının nasıl yapılacağına karar verildi.
1 Eylül günü Başkomutan Türk ordusuna tarihi buyruğunu verdi: “Ordular! Birinci amacınız Akdeniz’dir! İleri!”
Türk ordusu kahraman süvarileri önde olmak üzere 9 Eylül’de İzmir’e girdi. 16 Eylül itibariyle en son düşman askeri Çeşme’den ayrıldı. 18 Eylül günü de Kapıdağ Yarımadasındaki Yunan askerleri son gemiye bindiler. O gün Anadolu’nun işgalden arındırıldığı gündür.
Büyük Taarruz, her istikametiyle muhakeme edilmiş, detaylı planlanmış, titizlikle uygulanmıştır; Kurtuluş Savaşı’nın final muharebesidir. Anadolu ve Trakya’nın işgalden kurtulmasını sağladığı üzere daha sonra atılacak kuruluş adımları için de Gazi Mustafa Kemal’e gerekli tabanı sağlamıştır.
Büyük Taarruz (Ahmet Yavuz, Cumhuriyet Kitapları, 1922) kitabında belirttiğim üzere “Kurtuluşun mührü ve kuruluşun anahtarı” özelliği taşır. O mühür vurulmuş, anahtar kilide sokulmuştur: Bağımsız yeni ülke, Türkiye’ye atılan büyük adım…
Milleti birleştirerek yaratanlara ve yaşatanlara minnetle…
Ahmet Yavuz
patronlardunyasi.com
