Koç Üniversitesi – TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu (EAF) Yöneticisi ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, yaptıkları araştırmada yıl sonu enflasyon iddiasının yüzde 72 olduğunu vurguladı. Demiralp, “İleriki aylarda bu iddiası aşağı çekebilmemiz için enflasyon beklentileri ve risk priminde kalıcı bir düşüş görmemiz lazım. Lakin atılan adımlara bakılınca aşağı taraflı revize etme ihtimalimiz zayıf görünüyor” dedi.
“EN BÜYÜK ZORLUK KISA VADELİ BAKIŞ AÇISI”
Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç’ın Prof. Dr. Selva Demiralp ile yaptığı mülakat şöyle:
– Kısa orta uzun vadede Türkiye iktisadının önünde ne tıp zorluklar var?
Türkiye iktisadının önündeki en büyük zorluk bugünü yarına tercih eden kısa vadeli bakış açısı. Kalkınma odaklı büyüme ise tam aykırısı bugünden yarınlara yapılacak fedakarlıklar gerektiriyor. Bunu yapmak siyasi otorite açısından kolay değil. Birincisi ekilen eserlerin hasat edilmesi yıllar sürebiliyor. Bu mühlet zarfında boş tarlayı gösterip seçmeni beklemeye razı etmek güç. Hele de bizdeki üzere uzunca bir mühlet ekonomiyi ihmal edip beklerken size nefes aldıracak kaynakları tükettiyseniz bu türlü radikal bir dönüş yapmanın siyasi maliyeti daha da yüksek oluyor.
“ACI REÇETE YUTULMASI KOLAY LOKMALAR DEĞİL”
İkinci sorun ise atılacak adımların birilerinin canını yakacak adımlar olması. Yolsuzlukla gayret, kamu harcamalarında tasarruf, vergi ıslahatı, ve alışılmış ki enflasyonla çaba için gerekli olan “acı reçete” yutulması kolay lokmalar değil. Ayağına bastığınız seçmenden dönüp oy istemek güç.
“U DÖNÜŞÜ DEĞİL SÜREKSİZ BİR YAN YOL”
– Seçim sonrası bu zihniyet değişir mi?
Son on yıllık devirde ertelenen yapısal ıslahatlar, katma kıymetli üretim vurgusunun kaybolması ve verimlilik artışının azalması nedeniyle düşük faizle elde edilecek kısa vadeli büyümeye daha sıkı sarıldık. Bu kusurlu bakış açısındaki ısrar eldeki döviz kaynaklarını kurutunca Haziran 2023 prestijiyle klâsik siyasetlere “zoraki” bir dönüş kelam konusu oldu.
Bu noktada benim en büyük tasam mevcut dönüşün bir U-dönüşünden fazla süreksiz bir yan yol olduğuna yönelik. Yapılması gerekenlerin şuurunda olan liyakatlı atamalar yapılmış olsa da bu takımların attıkları ürkek adımlar, birinci fırsatta tekrar kısa vadeli getirilere odaklanan bir büyüme anlayışına dönüleceği sinyalini veriyor. Değişime dair verilen bildirilerin cılız kalması, yapısal dönüşüme dair bir irade ve program sunulmaması, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bilhassa düşük faiz konusundaki görüşlerinin değişmediğini vurgulaması bu kısır döngüde takılı kalacağımıza dair telaşımı güçlendiriyor.
“GEÇMİŞİN MUHASEBESİ YAPILMADI”
– Atılan adımların neden süreksiz olduğunu düşünüyorsunuz? Bir örnek verir misiniz?
Atılan adımların kalıcı olacağına inanmamız için geçmiş periyodun bir muhasebesinin yapılması, Eylül 2021 sonrası uygulanan yeni iktisat modelinin hangi ziyanlı sonuçlarından ötürü terk edildiğinin birinci ağızdan izah edilmesi gerekirdi. Sonrasında ise o modelin yarattığı maliyetin nasıl ödeneceğine dair acil ve net bir program açıklanmalıydı.
Somut bir örnek vereyim. Enflasyon sorunu ile karşı karşıya olan bir merkez bankası şayet o enflasyonu düşürme konusunda samimi ise toplumu enflasyonu düşürmek için gerekli olan “acı reçete”nin gerekliliğine ikna eder. Bu maliyetin nasıl hafifletileceğine dair tahliller üretir. Örneğin 26 Temmuz’da ABD merkez bankası Fed’in lideri Powell tam da bunu yaptı. Yüzde 3.8’e düşmüş ABD enflasyonunun şimdi yüzde 2’lik amaca düşmediğini hatırlatıp faiz artışlarına devam edeceklerini, enflasyonla çaba etmemenin maliyetinin de “acı reçete” nin maliyetinden daha ağır olduğunu bir sefer daha vurguladı.
Bundan bir gün sonra 27 Temmuz tarihinde birinci basın toplantısını yapan TCMB Lideri Erkan ise yüzde 22’den yüzde 58’e revize ettikleri enflasyon karşısında bir “acı reçete” söylem etmekten kaçınarak “faiz artırımlarının iktisada ziyan vermeden” süreceğini söyledi. İngilizcede “no pain, no gain” kelamı vardır. Yani maliyetsiz çıkar yoktur. Böylesine yükselmiş ve kemikleşmiş bir enflasyonu iktisada ziyan vermeden düşürebilmek mümkün değildir. Burada gerekli olan o ziyanı gündeme getirmek, farkındalık yaratmak ve zararın toplumsal maliyetinin nasıl bölüştürüleceğine dair hükümeti iş başına çağırmaktır. Uygulanacak acı reçetenin dar gelirliler üzerindeki yükünün maliye siyaseti aracılığı ile hafifletilmesi lazım. Bunu yapabilmek içinse verginin adil dağılımı, vergi gelirlerinin çar çur edilmemesi, düşük gelir bölümlerine kaynak transferleri, işsizlik sigortasının aktif kullanımı gerekiyor.
Alfred Whitehead’in bir kelamı var: Bugün içinde geçmişi barındırır der. Bizde ne geçmişin muhasebesi yapıldı ne de geçmişte maliyetin ödeneceğine dair kararlı bir duruş sergilendi. Bu kurallar altında yeni takım için geçmişin yarattığı hasarı silebilecek siyaset alanı sağlanacağına inanmakta zorlanıyorum. Sonuç olarak bir kere daha enflasyonla gayretin maliyetini ödemek yerine enflasyonun maliyetini ödemeyi tercih ettiğimiz, düşük maliyetten kaçıp ağır maliyeti ödeyeceğimiz bir yıl yaşanacak görünüyor.
“DÖVİZ LİKİDİTESİ TEKRAR TEMİN EDİLMELİ”
– Krizden çıkış için nasıl bir ekonomik programa gereksinim var, acil atılması gereken adımlar neler?
Krizin başlangıç noktası enflasyonist ortamda gelen faiz indirimleri olduğu için krizin çıkışı da faizlerin enflasyonla dengeli düzeylere gelmesi ile başlamak durumunda. Fakat bu formda bizi krizin eşiğine getiren döviz likiditesi meselesini hafifletmek mümkün olabilir. Tam da bu sebeple Merkez Bankası’nın attığı adımlarda birincil maksadın döviz likiditesini tekrar temin etmek olduğunu düşünüyorum. TL cinsi varlıkların daha cazip hale gelmesi, döviz satışlarının şeffaflaşması, hür piyasa işleyişini durduran regülasyonların kaldırılması durumunda enflasyon düşürülemese de sıcak para girişi mümkün olabilir. Bu da çok yakınına geldiğimiz ödemeler istikrarı krizini pürüzler.
“İSTİHDAM ARTIRILMALI”
– Mevcut faiz artışları ile krizden çıkabilir miyiz?
Bizi krizin eşiğine getiren faizi indirimleri toplamda yaklaşık 10 puan olsa da bugün faizi 10 puan artırarak kriz öncesi istikrarları yakalayamayız. Ödemeler istikrarı krizini engellemenin ötesinde kurda istikrar sağlamak, enflasyonu düşüremesek de artışını engellemek istiyorsak evvel tüketim yerine TL cinsi tasarrufu teşvik edecek bir faiz düzeyi gerekiyor. Öte yandan bu türlü bir faiz düzeyine, hele de mahallî seçimler öncesinde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’nın razı olacağını sanmıyorum.
Merkez Bankası’nın ölçülü faiz artışları ve yeni atanan saygın lider yardımcıları ile kazanacağı kredibilite döviz girişini kısmen rahatlatarak en acil dengesizlikleri ortadan kaldırabilir. Fakat enflasyonu düşük çift hanelere indirmeye ya da istihdam artırıcı sürdürülebilir büyüme patikasına geçmeye yetmez.
Bu noktada yapılması gereken kapsamlı bir istikrar programının açıklanması, kurumların faal ve liyakatli işleyişini sağlayacak bir nizam kurulması, yolsuzlukların önüne geçecek, kapsayıcı ve rekabetçi bir üretim ortamı sağlayacak bir çerçevenin kurulmasıdır. Bu türlü bir ortam oluşması durumunda, tıpkı 2001 sonrasında olduğu üzere, para siyaseti faizleri yükseltse bile yatırımcı itimadı artacağı için üretimin sekteye uğramak zorunda olmadığını görebiliriz. Lakin teoride mümkün olsa da uygulamada bu noktaya yaklaşabileceğimize dair çekincelerim var.
“AŞAĞI İSTİKAMETLİ REVİZYON ZOR”
– TCMB yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 58 oldu. Sizin yıl sonuna ait öngörüleriniz neler, enflasyon kaça çıkar, bunun maliyeti ne olur, bu manada yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Enflasyon raporunda sene sonu kestiriminin yüzde 22’den yüzde 58’e çıkarılması kamuoyunun Merkez Bankası’nı tekrar ciddiye alıp beklentilerini yüzde 60 düzeylerinde çıpalamasını sağlayabilir. Bu da enflasyonun daha üstlere sürüklenmesine mahzur olabilir ve risk primini düşürür. Bu suretle uzun vadeli faizlerde kısmi bir düşüş yaşayabiliriz.
Bizim Koç Üniversitesi’nden arkadaşlarım Cem Çakmaklı ve Sevcan Yeşiltaş ile yaptığımız sene sonu enflasyon varsayımımız ise yüzde 72. İleriki aylarda bu varsayımı aşağı çekebilmemiz için enflasyon beklentileri ve risk priminde kalıcı bir düşüş görmemiz lazım. TCMB’nin son iki toplantıda faizleri yalnızca 9 puan artırabilmiş olması, Lider Erkan’ın basın toplantısında enflasyonu düşürme konusunda güçlü ve kararlı bir duruş sergileyememesi nedeni ile tahminimizdeki aşağı istikametli revizyon ihtimalini şimdi yüksek bulmuyorum.
Vatandaş nasıl etkilenir?
Kurda bedel kaybının enflasyona paralel devam ettiği, alım gücündeki bozulmanın sürdüğü ve geçen yıldan farklı olarak bu sefer büyümenin de yavaşlayacağı bir sene öngörüyorum. Olumlu tarafından bakarsak bir evvelki seneye göre yapılan hudutlu U-dönüşü sayesinde döviz rezervlerimizdeki kaybın kademeli olarak telafi edilmesini ve resmi enflasyonun üç haneli düzeylere çıkışının önüne geçilmesini bekliyorum.
“PREMATÜRE FAİZ İNDİRİMLERİNDEN ENDİŞELİYİM”
– Merkez Bankası Lideri Gaye Erkan birinci kere basının karşısına çıktı, açıklamalarını nasıl buldunuz, Merkez’in ana önceliği ne olmalı, ona odaklanma emareleri aldınız mı?
Kredibilitesi önemli erozyona uğramış, bağımsızlığı olmayan bir merkez bankası lideri, eline verilmiş hudutlu alanda derli toplu bir sunum yaptı. Lider Erkan enflasyonla gayret için yapılması gerekenin sıkı para siyaseti olduğu konusunda şeffaftı. Öte yandan neden daha sıkı bir siyaset duruşu sergileyemediği konusunda ikna edici bir açıklaması yoktu. “Yapılması gerekeni biliyorum lakin elimden daha fazlası gelmiyor” der üzereydi.
TCMB’nin ana önceliği kanunla belirlenmiş olan fiyat istikrarıdır. Fakat Türkiye’de fiyat istikrarı hiç bir vakit karar alıcılar nezdinde bir öncelik olmadı. Bu sefer de değil. Merkez bankasının kendi verdiği üç yıllık enflasyon varsayımlarına bakarak bile bu türlü bir önceliğin benimsenmediğini söyleyebiliriz.
Bu evrede temel önceliğin döviz likiditesindeki sıkışıklığı gidermek olduğunu düşünüyorum. Faiz artışına çıkan müsaade, bir yandan sermaye girişi sağlarken öbür yandan ithalat talebini kısarak döviz likiditesini artırmayı hedefliyor. Son gaye fiyat istikrarı olmadığı için merkez bankası miktarsal sıkılaştırma yaparken ihracat kredilerini hariç tutuyor. Yeniden birebir sebepten dolayı de birinci fırsatta, tıpkı geçmişte olduğu üzere prematüre faiz indirimlerinin başlamasından kaygı ediyorum.
“STAGFLASYONA GERÇEK GİDİYORUZ”
– 2023’ün geri kalanında ne tıp riskler görüyorsunuz?
Ekonomimizi kısa vadede bekleyen en değerli riskin yükselen enflasyon ve yavaşlayan büyümenin bir ortada görüldüğü stagflasyon olduğunu düşünüyorum. 1.5 yılda süratle artan enflasyon altında eriyen alım gücü talebi zayıflattı. Seçim öncesi devirde talepteki bu zayıflama ek faiz indirimleri ve fiyat artırımları ile bertaraf edilmeye çalışıldı. Düşük faiz siyasetleri sürdürülemez hale gelince ölçülü bir faiz artış döngüsü başladı. Burada şunun altını çizmek lazım: İktisattaki yavaşlama emareleri faiz artışları başlamadan da görülmeye başlamıştı. Zira enflasyonist bir ortamda faiz indirimleri bir noktadan sonra geri teper. Benim uzunca bir vakittir altını çizdiğim “daraltıcı genişleme” başlar. Yani artan enflasyon ve riskler talebi boğar. Artık bunun üzerine ölçülü bir faiz artış döngüsüne girdik. Lakin bu faiz artışlarının enflasyonist baskıyı bertaraf edebilmesi mümkün olmadığı üzere kurdaki paha kaybını bilakis çevirmesi de güç görünüyor. Finansal şartlarda oluşan bu sıkılaşma bütçe disiplinine yönelik adımlarla birleştiğinde bir yanda enflasyon yaşanırken bir yandan da büyümede bir yavaşlamayı beraberinde getirecektir. Çeyreklik bazda üçüncü çeyrekte bir daralma riski görüyoruz. Yıl genelinde ise yüzde 3.5’lik bir büyüme bekliyoruz.
patronlardunyasi.com
