TÜSİAD Lideri Orhan Turan, Dünya Gazetesi’nden Hasret Ermiş Beyhan’a verdiği röportajda Türkiye’de iş dünyasının mevcut durumuna ve geleceğine dair kıymetli açıklamalarda bulundu. İşte o dikkat çeken röportaj:
Global marka ve yeni tedarik merkezleri arayışında Türkiye ön plana çıktı. Lakin iş dünyamız finansmana erişim, enflasyon, nakit akışı, değişen regülasyonlar derken günlük gelişmelere boğulmaktan bu küresel temayı kaçırıyor. TÜSİAD Lideri Orhan Turan ile Türkiye iktisadını ve küresel ticaretin yine formlandığı bu periyotta şirketlerimizin finansman meselesinin tahlilinin ne kadar kritik olduğunu konuştuk.
Seçim sonrası Türkiye iktisadının görünümünü nasıl resmedersiniz?
Ekonomide bir yavaşlama olduğunu görüyoruz. Küresel şartların da tesiriyle ihracatımız yılbaşından bu yana daralıyor. Bu durum üretime de yansıyor. Kredi piyasasında sıkışıklığın devam ettiği bir süreçteyiz. Finansmana erişim giderek güçleşti. Enflasyonun bundan sonra daha hızlanması muhtemel ve iktisatta döviz muhtaçlığımız net. Hasebiyle yatırım ortamının öngörülebilirliği açısından hala epey şiddetli bir devirdeyiz. Bununla birlikte, iktisat idaresinin hem döviz girişi için hem de ihracatı desteklemek ismine yeni adımlar da attığını görüyoruz.
Geçen hafta TCMB Lideri Hafize Gaye Erkan birinci enflasyon görünüm raporunda bu yılın enflasyon varsayımını yüzde 58 olarak revize etti. Siz nasıl gördünüz yeni MB idaresini?
Sunum teknikti, tatmin ediciydi, kestirimler gerçekçiydi. Açıklamalara baktığımda kararlı olduklarını da görüyorum. Enflasyonla gayrette biraz daha süratli olmamız gerekiyor. Burada şu da dikkatimi çekti; bugüne kadar olan süreç bu bahsin bağlantısını de çok yeterli yapacaklar izlenimini yarattı bende. OVP ile ilgili bir müddet evvel Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ile bir ortaya geldiğimizde de bunu gördüm, toplumun değişik bölümlerini bir ortaya getirerek fikirlerini almaları olumlu.
Sıkılaştırma devam edecek üzere görülüyor. “Seçici kredi” iş dünyasını nasıl tesirler?
İhracat ve yatırımı müspet ayrıştıran bir kredi sistemi öngörülüyor. Bizim ihracatla büyüme stratejimiz var; dünya iktisadından aldığımız hissesi artırmak zorundayız. Maalesef son 30 yıldır yüzde 0.65 ile 1.2 ortasında gidip geliyor bu hisse. İhracatla büyümemiz için yüksek teknolojinin toplam ihracat içindeki hissesini artırmalıyız, Türkiye için rekabetçi kur ve ucuz iş gücü ile ihracatı artırma öyküsü geçen yüzyılın öyküsüydü. Bu yüzyılın değil… Artık marka, katma paha, teknoloji vakti. Halbuki cari açığımızın 60 milyar dolara yükselmesi, dış ticaret açığımızın genişlemesi, aslında gitmek istediğimiz istikametin bilakis bir tablo ile karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor.
Hangi adımlar atılmalı ihracatla büyüme gayesinin gerçekleşmesi için?
Türkiye’ye bu yolda ne pürüz oluyor? Öncelikle enflasyon sorunumuzu çözmemiz gerekiyor. Akabinde ülke para ünitesi sağlıklı bir patikaya oturmalı. Verimlilik artışı sağlamamız ve yüksek katma bedelli üretim süreçlerine geçmemiz lazım. Bu sürecin temeli de nitelikli insan kaynağı, eğitim ıslahatı, teknolojiye dayalı büyümeye kadar gidiyor. Üretim sürecimizi bu çerçevede şekillendirmeliyiz. Pandemi Türkiye’yi ön plana çıkardı, bunu değerlendirmeliyiz.
Bu fırsat var yani Türkiye iktisadı için?
Evet. Globaldeki temayı kaçırıyoruz. Niçin? İçerde günlük gelişmelerle uğraştığımız, operasyonel işlere boğulduğumuz için… Bu ülkemiz için de geçerli şirketler için de… Enflasyon, nakit akışı, finansmana erişim, değişen regülasyonlar ile uğraşmaktan globaldeki trendleri kaçırıyor iş dünyamız. Bizim sık değişen regülasyonları anlamaya uğraşmakla güç kaybetmememiz, verimliliğe odaklanmamız gerek. Pandemiden sonra kartlar yine dağıtılıyor. Avrupalı firmalar bugün tedarik zincirini çeşitlendirmek için arayışta. Burada Türkiye ön planda esasen. Lakin biz içeride gücümüzü günlük işlerle harcadığımız için bu gelişmeyi kaçırıyoruz.
Gümrük Birliği sürecini bu perspektiften mi okumalıyız?
Evet. AB de Türkiye’nin değerinin farkında. Gümrük Birliği güncellemesini çok önemsiyoruz. Almanya’nın doğusu ile Hindistan’ın batısı ortasında Türkiye ile rekabet edebilecek ülke yok. Yabancı yatırımlara bakıyorum; üretiminin değerli kısmını ihraç eden şirketleri gelip alıyor yabancı yatırımcılar. Bir ilgi artışını görüyoruz. Lakin uzun vadeli yabancı yatırımcı için öngörülebilirlik, hukukun üstünlüğü çok kıymetli.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek gri listeden çıkma ile ilgili adımlar atıldığını belirtiyor. Tesiri olur mu?
Gri listeden çıkmak hedefiyle adım atılması kuşkusuz çok kıymetli. Yabancı yatırımcının gerçek siyasetler uygulama kararlılığına ikna olması gerekli. Lakin o vakit uzun vadeli yabancı yatırımcı çekebiliriz. Öngörülemezlik ve belirsizlik iş dünyası için en makus şeydir. Yatırımcı bir projeksiyon görmek ister. Bu kapsamda yeni iktisat idaresinin çalıştığını görüyoruz.
Şimdi önümüzde riskler de var. AB ile Yeşil Mutabakat kapsamında bir dönüşüme de gereksinim var iş dünyamız açısından.
Ama bence o bir fırsat. Türkiye bu dönüşümle ihracatında değerli bir ivme yakalayabilir. Bu aslında Avrupa Birliği’nin bir büyüme stratejisi. Karbonsuzlaşma, güç ve kaynak verimliliği yoluyla daha rekabetçi bir yapı gayesi var burada. Şirketlerimizi bu dönüşüme hazırlayamazsak kısa bir mühlet sonra öncelikle 6 kesimde karbon vergisi ile karşı karşıya kalınacak. Ancak kesimlerin bilinçlenme noktasında hızlandıklarını söyleyebilirim. TÜSİAD olarak ikiz dönüşüm dediğimiz Yeşil Dönüşüm ve Dijital Dönüşüm’ün iş dünyasındaki farkındalığını artırmak için çalışıyoruz. Bu dönüşümleri gerçekleştirebilmek için insan kaynağı ve finansman gerek. AB 750 milyar Euro’luk pandemi toparlanma planının yüzde 30’unu yeşil dönüşüme ayırdı. Bizim de Türkiye olarak bu finansman dayanağını önceliklendirmemiz gerekiyor.
Peki iş dünyasının en büyük sorunu finansmanken, yeşil dönüşüme finansman bulabilecek mi size nazaran?
Evet, iş dünyasının son devirdeki en değerli sorunu finansmana erişim. Katıldığım tüm toplantılarda herkesin söylediği birinci cümle bu. Zira şirketlerin önündeki en kıymetli sorun bu devirde nakit akışını yönetmek ve işletme sermayesini fonlamak. Şayet bunları yapamazsak şirketleri sıkıntı duruma sokarız.
Tekerleği döndürmek için bu finansman elzem diyorsunuz…
Kesinlikle. Daima söylüyorum; finansman iş dünyasının damarlarındaki kan üzere. Uzun vadeli yatırım için finansman kaynakları açılmış değil.
Ne vakit düzelir diye düşünüyorsunuz bu sorun?
Bakan Mehmet Şimşek’in iki ay evvel misyona başladığındaki rasyonel siyasetlere dönüş vurgusu çok kıymetli. İktisat siyasetlerinde dengeli bir dizaynın olması, verimlilik artışının desteklenmesi, sürdürülebilirlik ve hesap verilebilirlik çok değerli ögeler. Bu ögelerden uzaklaşıldığında gerçek dal, finansal kesim ve hane halkında geleceğe dair bir öngörülebilirlik sağlamak mümkün olmuyor. İktisadın sıhhatsiz bir patikaya oturması süreci yoksullaşmayla sonuçlanıyor.
Kur ve faiz kıskacından kurtulmak kısa vadede pek mümkün görünmüyor. İş dünyası olarak toparlanma için öngörünüz ne?
Toparlanmaya dair bir öngörü oluşturmak için, iktisadın yanlışsız, rasyonel bir tabana oturması gerekiyor. Kısa vadede nasıl bir regülasyonla karşılaşacağınızı kestiremediğiniz bir süreçte sağlıklı bir öngörü oluşturmanız ya da yatırım kararı almanız çok güç. Bugün geldiğimiz noktada nakit akışını direktörün, işletme sermayesini sürdürmenin son derece zorlaştığı, krediye erişimin hala çok hudutlu olduğu bir süreçteyiz. Enflasyonu denetim etmek istiyorsak da maalesef ekonomiyi soğutmamız kural. Gereken adımları vaktinde atamadığımızda süreç uzuyor, bu da katlanılması gereken maliyeti artırıyor. Faiz ve kur kıskacı aslında bir sonuç. Duruma bütünsel bakmak gerekiyor. Önümüzde mahallî seçimler olsa da süratli ve birbirini tamamlayıcı adımların kararlılıkla atılması çok değerli.
Kısa vadede sizi en çok huzursuz eden riskler neler?
En kıymetli risk, küresel temayı kaçırmak. İhracat performansımızın yılın birinci yarısında geçen yılın birebir periyoduna nazaran düştüğünü sayılardan görüyoruz. Dünya iktisadından aldığımız hisse da düşüyor. İçerideki enflasyon başta olmak üzere meselelerimizi süratle aşıp, küresel iktisattan aldığımız hissesi nasıl artırırız konusuna odaklanmalıyız.
Gelir vergisi dilimleri tekrar düzenlenmeli
Türkiye’de orta sınıfın yok olduğu, çalışanların büyük kısmının taban fiyat seviyesinde eşitlendiği saptaması yapılıyor. Çalışanların büyümeden aldığı hissenin azalmasının tesirlerini nasıl yorumluyorsunuz?
Orta sınıfın iktisattan aldığı hisse son yıllarda düşüyor. Gelir dağılımı da 10 yıl öncesine kıyasla daha bozulmuş durumda. Dediğiniz üzere çalışanların iktisattan aldığı hisse azalırken, işletmelerin aldığı hisse artıyor. Bu da bir çeşit daha refah tarafında eşitsizliğin artışı ile sonuçlanıyor. Burada yeri gelmişken şuna da değineyim; enflasyondan ötürü gelir vergisi dilimlerinde de yine bir düzenlemeye gereksinim var. Gelir dağılımının daha da bozulduğu süreçlerde iktisadın toplamında yarar sağlanamaz. Verimlilik artışı, kalkınma üzere uzun vadeli mevzulardan da uzaklaşırız.
Kur muhafazalı mevduatı yarattığı yük nedeniyle çok eleştiren de var, dolardan tasarrufları TL’ye çekmeyi başarması ile öven de. Sizin bakışınız nedir?
Eylül 2021’de süratli faiz indirimlerine geçtikten sonra TL’de muazzam bir paha kaybı ve dövize talep gördük. Bunun karşısında finansal mühendislikle Kur Muhafazalı Mevduat eseri oluşturuldu. O periyot daha kısıtlayıcı siyasetler uygulanmasındansa bu stil bir eserin yaratılması elbette finansal piyasalara vakit kazandırdı. En başta yapılan yanılgıyı düzeltmek yerine sürece devam etmek hedefiyle yapılan bir yama üzere bakmalıyız KKM’ye. Aslında şu anda da son regülasyonlarla KKM’den çıkış kademeli olarak özendiriliyor.
Yeni jenerasyonlara net ulusal serveti artırarak bırakmalıyız
“Ekonomik gelişme, güç güvenliği, madencilik üzere alanlarda ne adım atıyorsak, bu net toplamda etraf ve toplumun faydasına olmalı. Gelecek jenerasyonlara net ulusal servetimizi artırarak bırakmalıyız. Etraf, güç ve iktisat siyasetleri birbiriyle dengeli, iklim perspektifinde milletlerarası düzenlemelerle uyumlu olmalı. 2053 Net Sıfır gayesiyle su kaynakları ve ormanların korunması değerli. Şirketlerin 2053 ve 2030 için iklim maksatlarını bilimsel dataya dayalı oluşturmasını kıymetli buluyorum.”
Beklentilerle yetkinlikler ortasındaki aralık açılıyor
“İşletmelerin beklentileri ile insanların yetkinliği ortasındaki aralık açılıyor. Şirketler aradığı insanı, beşerler da iş bulamıyor. Daha analitik düşünen, bilgiyi anlamlaştırıp katma bedele dönüştürecek insan kaynağına muhtaçlık var. Bu da gelip nitelikli eğitime dayanıyor.”
Sanayide güç verimliliği endeksi geliştirecek
“Sanayicilerin enerjiyi verimli kullanması kaide. TÜSİAD olarak kıymetli bir çalışma başlattık. Biz bir eseri 10 ünite güç ile üretirken rakip ülke 5 ünite ile üretiyorsa, bizim maliyetimiz yüksek olur. Artık bir endeks yapıyoruz. Her iş için bir kıyaslama ortaya koyacağız. Cari açığı azaltmak için Türkiye’nin güç verimliliği seferberliği ilan etmesi gerek.”
