Sıla ÖZÇELİK YENER / TAHLİL
2021 yılında aldığı son faiz artırımı kararının akabinde misyonundan alınan eski Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal’dan bu yana dikkat çeken, kendini heterodoks addeden yerli ve yabancı ekonomistlerin dahi net bir çerçeveye oturtmakta zorlandığı baş karıştırıcı Türkiye İktisadı Modeli’nde sona gelinip gelinmediği son günlerin merak edilen mevzu başlıkları ortasında.
Hafta başından bu yana Mehmet Şimşek haberleri ile heyecan kıpırtıları yaşayan piyasaları ve iktisat etraflarını cumartesi akşamına kadar açıklanması beklenen yeni kabine telaşı sardı. Herkesin gözü listede Mehmet Şimşek’in isminin olup olmayacağında. Dahası Şimşek’le birlikte gelebilecek mümkün yeni atamalarda. Yabancı analistler ve yabancı yatırımcılar için de Şimşek’in geri dönüşü Türkiye’yi tekrar daha yakından takip etmek için motivasyon artırıcı bir haber oldu. O denli ki; seçim sonuçlarının akabinde 700 baz puanları test eden Türkiye 5 yıllık CDS tahvili primleri Şimşek haberlerinin çıktığı günlerde gerilemeye başladı ve evvelki gün 605 puan civarına kadar düştü. Son olarak geçtiğimiz günlerde İşverenler Dünyası’na konuşan Bluebay Varlık İdaresi şirketinin Gelişmekte olan Piyasalar Kıdemli Analisti Tim Ash de Şimşek’in dönüşünün yabancı yatırımcılar tarafından epeyce olumlu karşılanacağını belirtmişti.
NEDEN MEHMET ŞİMŞEK?
Peki tüm bu heyecan niçin? Konu hakikaten Mehmet Şimşek’in adeta hızır üzere memleket problemine yetişmesi ihtimali midir? Elbette ki değil. Şimşek bu noktada bir müddettir adeta sürünün dışına çıkarak kendi modelini yaratmaya çalışan Türkiye iktisat siyasetinin yine milletlerarası kabul gören bir çizgiye katılıp katılmayacağına dair güçlü bir sinyal, bir öncü haber, bir işaret olarak okunuyor. Buna karşılık birkaç gündür Şimşek’in işinin güç olacağı, yetkisinin ne kadar geniş olacağı, Şimşek’le bir arada hangi isimlerin değişeceği tarafında de tartışmalar hızlanmış durumda.
Elbette ki bir ülkenin iktisat siyasetleri sinemalarda dara düşenlere pelerini ile gökten inen muhteşem kahramanlar üzere tek bir kişinin kurtarımına bağlı olamaz. En azından gerçek hayatta bu bu türlü. Lakin şu noktada Şimşek milletlerarası topluluk olduğu kadar Türk iktisat etrafları ile medyasında Merrill Lynch’de analist olarak çalıştığı günlerden bu yana bilinen ve hürmet duyulan bir isim. Ortodoks olarak da bilinen velhasıl dünyada genel kabul görmüş “ana akım para politikaları”nın merkezi olan ABD’de okumuş, yetişmiş, çalışmış ve genel kabul gören iktisat siyasetleri ile iç içe yoğrulmuş bir isim. Mütevazi, işinin ehli, bir periyot Maliye Bakanı olarak memleketine hizmet vermiş ve tıpkı vakitte da Ortodoks iktisat kampından çıkma bir ekonomist. Hal bu türlü olunca Şimşek aslında hem ulusal hem de memleketler arası bir isim olarak piyasaların ve yabancı yatırımcıların aradığı can suyunun kendisi üzere karşılandı adeta.
Zira milletlerarası piyasaların kendi normları ile bağdaşmayan ve daha evvel bir gibisi Brezilya ve Arjantin üzere Latin ülkelerinde denenmiş ana akım dışı siyasetlerin getirdiği ekonomik sonuçlar bir vakitler akın akın Türk varlıkları iştahı ile dikkat çekmiş olup şimdilerde temkinli duran yabancıları uzun vakittir huzursuz ediyordu.
KKM’DE GERİ ADIM OLAĞANLAŞMA SİNYALİ Mİ?
Şimşek’in yeni kabinede yer alması halinde Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin bir periyot lisanlara esprili bir biçimde pelesenk olmak yetmeyip Tiktok’lara kadar düşen anlaşılması güç “heterodoks politikalar”dan kastettiği uygulamalara bir çeki nizam verileceği kesin. Merak edilen şey ise şu vakte kadar teorik olarak hiçbir bilinen siyaset çerçevesine tam olarak oturmayan, üzerine çalışılmış makaleler bulunmadığı söylenen mevcut iktisat siyasetinden tam bir U dönüşü yaşanıp olağanlaşmaya mi geçilecek, yoksa Şimşek mevcut siyasetlere yeni bir orta yol mi geliştirecek? Şimdilerde Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) enstrümanında görülen değişiklikleri de olağanlaşmaya dönüş yolunda ufak birer sinyal okumak mümkün olabilir. Bugün öğle saatlerinde gelen yeni bir habere nazaran ise Merkez Bankası 1 Haziran’dan itibaren açılacak yeni KKM hesaplarına önden prim ödemesi yapılmamasını istedi ve ödemeleri vade sonuna bıraktı.
“Türkiye İktisat Politikası”nı yaratabilmek ismine genel kabul gören siyasetlerden ayrılmak ve değişik bir yola sapmak ne kadar işe yaradı, o ekonomistlerin alanı. Ve ancak her türlü üretim girdisinde büyük oranda dışa bağımlı iken, yüzde 60-70’lere dayanmış ve son olarak dün çıkan haberlerde durma noktasına gelmiş ticari krediler ortamında üretim yapmaya, tekeri döndürmeye sermaye yetiremezken, yüksek kurdan ihracat avantajı sağlayan az kesitlerin sağlayacağı büyümenin de, TL’deki erimeye karşın düşük faiz siyasetinde ısrar edip sağlanan GSMH büyümesinin de artık ne derece manalı olduğu sokakta, marketlerde, gündelik hayatın el yakan her alanında tartışılır noktaya geldi. Son olarak açıklanan datalara nazaran Türkiye iktisadı yılın birinci çeyreğinde yüzde 4 büyüyerek yüzde 3,5 olan piyasa beklentisini aştı. Lakin datalara bakıldığında hane halklarının tüketiminin yüzde 16,2 arttığı ve bunun GSMH’daki büyümeye 10,9 puanlık bir katkı sağladığı belirtiliyor. Yani büyüme de üretimden değil tüketimden geliyor.
ULUSLARARASI PİYASALARIN GÖZÜ KAVCIOĞLU’NUN KOLTUĞUNDA
Cumartesi günü Şimşek’in yeni kabinede nasıl bir durumda yer alacağı kadar önümüzdeki periyotta yapılanacak olan yeni iktisat grubunun kendi içinde anlaşıp anlaşmayacağı da farklı bir merak konusu. Çünkü bir yanda Cumhurbaşkanı’nın orkestra şefliğinde hareket eden ve memleketler arası standartlarda bağımsız diyemeyeceğimiz bir iktisat grubu var iken, başka yanda milletlerarası normlarda çalışan ve yüksek faizle enflasyonu baskılama teorisine inanan bir retorikten gelen Şimşek ve takımı olacak. Bir taraf iktisat siyasetini Cumhurbaşkanı’nın yönlendirmelerine uydurmaya çalışırken, başka taraf tam bağımsızlık isteyecek. Daha evvel bağımsız hareket eden Naci Ağbal’ı yaptığı faiz artırımının akabinde süratle vazifeden alan Erdoğan’ın iktisat siyasetlerinde dizginleri ne derece Şimşek’e bırakacağı da alınacak birinci kararlar ile kendini belirli etmeye başlayacak.
Dolayısıyla daha evvel değişik bir iktisat siyasetine inanmış ve hizmet etmiş bir iktisat takımının Şimşek ile eşyanın tabiatı kadar taban tabana zıt olduğunu söylemek çok da aksi olmaz. Bu nedenle dünyanın gözü Şimşek’le bir arada yapılacak öbür muhtemel atamalarda olacak. Yabancı uzmanlar ve analistlerin aklında da Merkez Bankası’na yeni bir atama olup olmayacağı soruları dönüyor. Hatta bu alanda muhtemel yeni bir atamanın Erdoğan’ın iktisat idaresindeki otoritesinden bir adım geri durmaya razı olup olmayacağının işareti olacağı söyleniyor.
OLASI MB ATAMASI ŞİMŞEK’E VERİLECEK ÖZGÜRLÜĞÜN İŞARET FİŞEĞİ OLUR
Son olarak bugün Şimşek’in tekrar iktisat grubunun başına geçeceği beklentilerine ait bir makale yayınlayan Bloomberg yorumcusu Bobby Gosh; yabancı yatırımcıları Şimşek’in dönüşüne fazla mana yüklememeleri istikametinde uyardı. “Daha evvel de tıpkı şey olmuştu, yatırımcılar birebir kusura düşmemeli” diyen Gosh, Türkiye’yi gelişmekte olan ülkeler yatırımcılarının gözbebeği olmaktan çıkarıp Venezüella ve Arjantin kategorisine düşüren iktisat siyasetlerinin başına milletlerarası kredibilitesi olan Şimşek’in getirilmesine çok fazla paye verilmemesi gerektiğinin altını çizdi. Şimşek’in daha evvel Maliye Bakanı olduğu 2009-2015 periyodunda mali disiplini sağlamadaki muvaffakiyetinin akabinde 2015’te Başbakan Yardımcısı durumuna getirildiğini belirten Gosh, “Şimşek bu duruma getirilerek Türkiye’nin heterodokslaşmaya başlayan iktisat siyasetlerine dair endişelenen yabancı yatırımcılara garanti vermek amaçlanmıştı” diye yazdı. Buna karşılık Şimşek’in aylar içinde yetkilerinin kısıtlandığını ve iktisat gruplarının Erdoğan’ın tercih ettiği para ve mali siyasetler çerçevesinde hareket etmiş olduğuna dikkat çeken Gosh, o devirde Şimşek’in Wall Street prestijinin yabancı yatırımcılar için çalışmamaya başladığını hatırlattı. Erdoğan’ın kabinede Şimşek’i tekrar düşünüyor olmasını Şimşek’i “kullanışlı” bulmasına bağlayan Gosh, bu nedenle Şimşek’in geri dönüşünün “tek başına” gerçek bir değişim manasına gelmeyebileceğinin altını çizdi.
ŞİMŞEK VE KAVCIOĞLU ANLAŞABİLİR Mİ?
Dolayısıyla Şimşek yeni kabinede açıklandığı vakit en fazla tartışılacak isim olarak ise mevcut Merkez Bankası Lideri Kavcıoğlunun ismi öne çıkacak. Yüksek enflasyon ve TL’de erime üzere öncelikli problemleri ele alması beklenen Şimşek’in dirsek temasında olacağı Kavcıoğlu ile mutabakatının mümkün olmadığı ise sıkça konuşuluyor. Şu noktada Kavcıoğlu ile Şimşek’in birlikte çalışıp çalışmayacağını, Erdoğan’ın seçim sonrasında Ortodoks siyasetlere kademeli bir geçiş ve karma bir siyaset mı talep edeceği, yoksa kulislerde argüman edildiği üzere tam bağımsızlık istediği söylenen Şimşek’e tüm yetkiyi bırakıp bırakmayacağı belirleyecek. Seçime kadar büyümeyi teknik manada sağlayan Erdoğan için artık ipleri devretmenin vakti gelmiş üzere görünse de birinci etapta Kavcıoğlu’ndan vazgeçip geçmeyeceği de Şimşek’in özgürlüğü konusunda belirleyici bir gelişme olarak takip edilebilir.
Anlayış olarak Şimşek ile Kavcıoğlu’nu yan yana değerlendirdiğimizde ise şöyle bir tablo ortaya çıkıyor.
– Şimşek, lisansını Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Bölümü’nden aldıktan sonra yüksek lisansını İngiltere’de finans ve iktisat alanında yaptı. Kavcıoğlu da İstanbul Üniversitesi Muhasebe Enstitüsü’nden kontrol uzmanı olarak mezun oldu. Daha sonra İngiltere’de işletme üzerine eğitim gördü. Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü’nde yüksek lisans ve doktorasını tamamladı.
– Şimşek ünlü yatırım bankası Merrill Lynch’de yıldızı parlayan bir analist iken bile sevilen ve hürmet duyulan, piyasalar ve Türk iktisat medyası tarafından görüşlerine epey ehemmiyet verilen bir isimdi. Kavcıoğlu’nun uzmanlık alanı bankacılık. Esbank, Halkbank ve Vakıfbank’ta çeşitli üst seviye durumlarda çalıştı. Perakende bankacılık, kredi siyasetleri ve insan kaynakları ile ilgilendi. Merkez Bankası Lideri olarak atanmadan evvel Marmara Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi olarak çalışıyordu. Ayrıyeten Yeni Şafak’taki yazıları ile dikkat çekiyordu.
– Kavcıoğlu, Naci Ağbal’ın Merkez Bankası Lideri olduğu periyotta yaptığı faiz artışlarını Soros’a bağlamış, Soros takımının Türkiye’yi faiz artırımına zorlamaya çalıştığını savunmuştu. Şimşek ise ayrıyeten uyguladığı başarılı mali siyasetler ile Türkiye’yi 2008 yılında yaşanan global mali krizden olumlu ayrıştırmayı başarmıştı.
– Merkez Bankası Başkanı’nın bağımsız olmasının Soros takımlarının isteği olduğunu düşünen Kavcıoğlu’nun bilakis Şimşek’in evvelce ABD’de piyasa analisti olarak çalıştığı milletlerarası piyasalar etrafında de Merkez Bankaları Başkanları’nın bağımsızlığı hakim. Kavcıoğlu döviz kurunu siyasal bir silah olarak görüyor ve yüksek faizle Türkiye’nin yatırımlarının önünün kesilmesinin istendiğini öne sürüyor.
Kavcıoğlu ayrıyeten vazifeye geldiğinden bu yana uygulanan siyasetleri periyot dönem güçlü bir formda savunmuştu. Merkez Bankası’nın yükselen enflasyona karşın faizini düşük tutma siyasetini anlayamayan yerli ve yabancı ekonomistler tarafından yapılan tenkitleri ise “siyasi ve olumsuz haberler” olarak okumayı tercih etti. Gayesi dolarizasyonu bitirmek ve liralaşma stratejisi izlemekti. Bir devir TCMB’nin rezervlerinin güçlü olduğu savını öne süren Kavcıoğlu için son devirde 21 yıl sonra birinci kere eksiye inen net memleketler arası rezerv karşısında birebir sava tutunmak eskisi kadar kolay olmayacak üzere görünüyor.
ŞİMŞEK’İN ÖNÜNDEKİ SENARYOLAR NELER?
Diğer taraftan yabancı analistlerin Şimşek’le bir arada değişecek kabineye ve mümkün tesirlerine dair ilgisi devam ediyor. Bugün yatırımcılara gönderdiği bir notta Türkiye’nin izlediği siyasette ısrarcı olması halinde sistemik ekonomik risklerle karşı karşıya kalacağı istikametinde ihtarda bulunan BlueBay Gelişmekte olan Piyasalar Kıdemli analisti Timothy Ash ise Şimşek’in çok sıkıntı bir tablo ile karşı karşıya olduğunu ve bu yüzden de misyonu kabul etmek için yüksek taleplerde bulunduğunu yazdı. Memleketler arası net rezervleri eksiye düşen Merkez Bankası ortamında izlenecek siyasetlerin hudutlu olduğunu belirten Ash, olasıklıkları da şöyle sıraladı:
– Kabus Senaryosu: Faizler düşük tutulacak fakat TL’nin daha kolay savunulabilir bir düzeye kadar devalüe olmasına müsaade verilecek. Bu kısa vadede cari açık sıkıntısına biraz yarar sağlayabilecek. Buna karşılık enflasyonun daha fazla artması riski de kabul edilmiş olacak. Bu durumda rekabet gücü zayıflayacak, TL’ye itimat kaybolacak ve bankalar fonksiyon yapamayacak duruma gelip sistemik bir krize ilerleyecek.
– İkinci senaryo: Sermaye denetimlerine gidilecek lakin bu da iş dünyasına ziyan verecek ve istihdam yaratımında değerli olan yabancı yatırımcıların umutlarını köreltecek.
– En âlâ senaryo: TL’yi savunmak için yakın olunan ülkelerden döviz rezervi yardımı istenecek. Bu Rusya ya da Körfez ülkeleri olacak. Lakin Rusya’nın Türkiye’ye yardım edecek kadar rezervi olmayabilir. Körfez ülkeleri ise rezerv aktardıkları stratejik ortaklarına verdikleri parayı Ortodoks para siyaseti karşılığında veriyor. Bu da IMF programına katılmak, yüksek faiz siyasetleri ve rekabetçi bir kur beklentisi manasına gelebilir.
Bu olasılıklar ortasında Erdoğan’ın en yeterli senaryoyu satın almaya ne kadar niyetli olacağını kestiremediğini söyleyen Ash büyük ihtimalle yapılacak birinci şeyin faiz artırımı ve kısa vadede çekilecek biraz zorlukla enflasyonu aşağı çekmek olacağını belirtti.
patronlardunyasi.com
