Yeni yolla hesaplanan bulgulara nazaran, Covid-19 salgınını 2020’de en ağır halde geçiren ülkeler sırasıyla ABD, İtalya ve Almanya olurken Türkiye, OECD ülkeleri ortasında 7. sırada yer aldı.
Hacettepe Üniversitesi Sıhhat İdaresi kısmında doktora öğrencisi ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nda sanayi ve teknoloji uzmanı Tevfik Bulut ile Hacettepe Üniversitesi Sıhhat İdaresi Kısmı Sıhhat Siyaseti ve İktisadı Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Mehmet Top tarafından geliştirilen dalga uzunluğu sistemi, İngiltere Kraliyet Halk Sıhhati Derneğinin (The Royal Society for Public Health) 1888’den beri yayın hayatındaki resmi bilimsel mecmuası Public Health’te yayımlanarak bilim dünyasına duyuruldu.
Söz konusu prosedürle Covid-19 başta olmak üzere salgınların büyüklüğü hesaplanabiliyor. Dalga uzunluğu modelinde dalga uzunluğu uzunluğu salgının tesir alanı ve büyüklüğünü gösterdi. Araştırma bulguları, dalga uzunluğu uzunluğu ne kadar yüksekse salgının tesir alanının ve büyüklüğünün o kadar yüksek olduğunu ortaya koydu.
İlk versiyonu 2020’de Tevfik Bulut tarafından geliştirilen dalga uzunluğu formülünün son versiyonuyla çalışma daha da ileriye taşındı.
YENİ EK DEĞİŞKENLER
Türk bilim insanlarının makalesinde yeni tekniğe ait ayrıntılı bilgiler yer aldı.
Buna nazaran, bir salgındaki temel epidemiyolojik göstergeler olan “ölüm oranı”, “prevelans” ve “insidans” üzere datalar salgının yayılımı hakkında fikir verse de salgının ölçeği ve büyüklüğü hakkında bilgi vermiyordu. Örneğin iki ülkenin mevt oranları farklı vakit dilimlerinde tıpkı ise iki ülkenin vefat oranlarının eşit olduğu söylenebilirken bu durum salgının büyüklüğü ve tesir alanı hakkında bir fikir ortaya koymuyordu.
Dalga uzunluğu modeli bu sorunun üstesinden gelmek için tasarlandı.
Salgınların büyüklüğünü ölçmek için geliştirilen “dalga boyu”, klâsik sistemlere nazaran daha sade tasarlanırken, model, birinci versiyonunda kullanılmayan “ilk olaydan itibaren geçen süre”, “insani gelişme”, “nüfus yoğunluğu” üzere ek değişkenlerle genişletildi.
Bu taraflarıyla dalga uzunluğu modeli, salgının mevcut durumunu tesirli ve kolay bir biçimde ortaya koyabilen bir tasarım olarak dikkati çekti.
ÜLKE ÜLKE COVID-19 SALGININ BÜYÜKLÜĞÜ
Çalışmada, salgının epidemiyolojik dalga uzunluğu, kümülatif doğrulanmış Covid-19 hadiselerine dayalı olarak OECD ülkeleri bağlamında iddia edildi.
Türk bilim insanlarının geliştirdiği yeni formülle edinilen bulgulara nazaran, OECD ülkeleri içerisinde 2020, 2021 ve 2022 devirlerinde en yüksek epidemiyolojik dalga uzunluğuna sahip ülke ABD, en düşük ülke ise Avustralya oldu. 2022’de Türkiye, dalga uzunluğu büyüklüğü açısından OECD üyesi ülkeler içerisinde 7. sırada yer aldı.
Covid-19’un dünyaya yayıldığı 2020’de de salgını en ağır halde yaşayan ülke ABD, en düşük salgın büyüklüğüne sahip ülke Avustralya olurken, salgın büyüklüğünün en yüksek olduğu ikinci ve üçüncü ülkeler İtalya ve Almanya olarak sıralandı.
En yüksek dalga uzunluğuna sahip birinci üç ülkenin puanları OECD ortalamasının epey üzerinde çıktı. 2020’de OECD ortalamasının altında kalan ülke sayısı ise 15 oldu. Türkiye ise salgının büyüklüğü açısından OECD ülkeleri içerisinde 7. sırada yer aldı.
OECD üyesi ülkelerin 2021’e ilişkin dalga uzunluklarına bakıldığında en yüksek birinci üç ülke sırasıyla ABD, İngiltere ve Fransa, dalga uzunluğunun en düşük olduğu birinci üç ülke ise sırasıyla Avustralya, Yeni Zelanda ve İzlanda olarak belirlendi.
OECD 2022 VERİLERİ
OECD üyesi ülkeler ortasında 2022’de salgın büyüklüğünün en yüksek olduğu birinci üç ülke sırasıyla ABD, Almanya ve Fransa, en düşük olduğu birinci üç ülke ise Avustralya, İzlanda ve Kanada olarak tespit edildi.
OECD ortalamasının altında puan alan ülke sayısı 17, ortalamanın üzerinde olan ülke sayısı ise 20 oldu. OECD dalga uzunluğu ortalamaları yıllara nazaran karşılaştırıldığında dalga uzunluğunun en yüksek olduğu yıl 2022 olarak tespit edildi.
DALGA UZUNLUĞU EN YÜKSEK OLAN ÜLKE
Dalga uzunluğu modelinden elde edilen bulgular ülkeler açısından değerlendirildiğinde, tüm periyotlarda salgın büyüklüğünün en yüksek olduğu OECD üyesi ülke ABD oldu. Bunun sebebi olarak ABD’nin Covid-19’a cevap vermede federal seviyede yetersiz kalmasına ve ülkedeki sıhhat sisteminin modüllü tabiatına işaret edildi.
Öte yandan tüm periyotlarda salgın büyüklüğünün en düşük olduğu OECD üyesi ülke ise Avustralya olarak kayıtlara geçti. Dalga uzunluğu prosedürüne nazaran bunun en büyük nedenlerinden birinin OECD üyesi ülkeler ortasında kilometre başına düşen nüfus yoğunluğunun en düşük olduğu ülkenin Avustralya olmasına vurgu yapıldı.
Bunun yanında Avustralya’da salgın sırasında ulusal seviyede kamu siyaseti, yönergeler ve hükümet uygulamalarının yeterli koordine edilmesinin dalga uzunluğunun düşmesindeki tesirine dikkat çekildi.
Yeni prosedürün Covid-19 başta olmak üzere salgınlarla ilgili gelecekte yapılacak araştırmalara ışık tutması hedefleniyor. Epidemiyolojik dalga uzunluğu modeliyle ülke yahut bölgelerde birinci Covid-19 olayının görüldüğü günden itibaren hem günlük hem de kümülatif dalga uzunlukları ortaya konularak salgın sürecinin pratik biçimde daha yakından takip edileceği belirtildi. Bu sayede karar vericilerin, salgın sürecinin gelişimini daha uygun yöneterek daha süratli ve daha muteber kararlar alabileceği vurgulandı.
patronlardunyasi.com
