Toygun ATİLLA yazdı
SONUÇLARI TARTIŞAN ÜLKE: TÜRKİYE
Yaşadığımız ülkede adettir, “Süreç değil sonuç tartışılır”
Oysaki,
Bir kere “Biz bu noktaya nasıl geldik?” diye sorsak, gelecek ismine ders çıkartsak, tahminen de sonrasında yapılacak kusurların önüne geçeceğiz.
Ama her nedense, kolay seçilir, “sonuç tartışılır”
Geçtiğimiz hafta vaktimin büyük kısmını, Türkiye iktisadında geçmişte yapılan kusurları ve önümüzdeki periyottaki ekonomik siyasetleri anlamaya çalışmakla geçirdim.
Ekonomistlerle, siyasetçilerle, konun uzmanları ile görüşmeler yaptım.
5 yıl içinde Türk iktisadının bu hale nasıl geldiğini sorguladım. Domino tesiri yaratan yanlışları etüt ettim.
Elbette Türk iktisadının yeni süreçte neler yapacağına çalıştım.
Yaptığım bu çalışmalardan ve görüşmelerden edindiğim izlenimleri derledim.
5 YILDA 4,5 KAT ARTAN DOLAR
Tarih 10 Temmuz 2018…
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek vazifesi yeni Bakan Berat Albayrak’a bıraktı.
Gün, iktisatta de “Ortodoks” olarak bilinen siyasetlerin yavaş yavaş terk edilmeye başlandığı gündü.
O gün eksiklerine karşın sağlam duvarın en altından bir tuğla çekildiği gündü.
Şimşek’in vazifesi bıraktığı gün dolar/TL kurunun tabiri caizse ateşi çıktı ve 4.70’ten günü tamamladı.
İlk şok o gün yaşandı.
Tarih: 4 Haziran 2023
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, vazifesi yeni Bakan Mehmet Şimşek’e bıraktı.
O gün dolar kuru: 20.98’di.
Yani neredeyse 5 yıl öncesinin 4,5 katı…
Türk iktisadı 5 yılda nasıl bu duruma geldi.
Madde husus gidelim. Oluşan domino tesirini tarihe not düşelim.
DOMİNO TESİRİ YARATAN YANLIŞLAR ZİNCİRİ
*Düşük faiz kararı: TCMB’nin yatırım için uygun ortamı yaratmak ve enflasyonun düşeceğine yönelik siyasi yaklaşımı kabul etmesiyle büyük bir sorun alanı oluşturuldu. Kademeli olarak faiz yüzde 24’ten 26 ay sonunda yüzde 8.5’e çekildi. Kredi piyasasındaki gerçekçi olmayan fiyatlamalar başladı. Oranlar o kadar yapay hale geldi ki, faiz düşüşü mevduat faizlerini yüzde 40’a, ticari kredi faizlerini yüzde 45 seviyesine çıkardı. Yani TCMB’nin faizi piyasaya taraf vermekten çok uzaktaydı.
*Enflasyon: TCMB yalnızca Ortodoks siyasetlerden uzaklaşmadı. Rezervler eksiye düştü. Temel vazifesi fiyat istikrarı olan Merkez Bankası’nın kanunla verilen vazifeden uzaklaştırılmasıyla enflasyon da yükselmeye başladı. Enflasyonun ikincil sorun olarak görüldüğü ortamda, faizin düşürülmesi öncelikli vazife oldu. Bu ortamda alınan kararla sonunda ise enflasyon iki haneli düzeylere çıktı. O denli bir ortam oluştu ki, TÜİK’in açıkladığı enflasyon ile sivil oluşumların hesapladığı enflasyon ortasında yüzde 100 fark oluştu. Vatandaşın TÜİK’e itimadı düştü. İktisat idaresine itimat azaldı. Türkiye’ye gelmekten çekinen yabancı yatırımcı var olan yatırımlarını da Türkiye’den çekti. Bu durum da diğer bir olumsuzluğu tetikledi.
*Kredi notu: Bağımsızlığı tartışmaya açılan TCMB’nin uyguladığı gerçeküstü siyaset, biten rezervler, yüksek enflasyon, yabancı yatırımcıların çıkışı, ülkedeki döviz rezervi ve finansal dataların bozulmasına, iktisat idarenin, uygulama, açıklamaları da eklendi. Kredi ve derecelendirme şirketleri Türkiye’nin notunu düşürdü. Moody’s, Standard&Poor’s ve Fitch adım adım Türkiye’nin notunu düşürdü. Türkiye, hiçbir yabancı yatırımcının inançlı bulmayacağı üçüncü dünya ülkelerinin düzeyine geldi. BİST’e DİBS’te yabancı yatırımcıların hisseleri kademe olarak düştü. Dövizlerini alıp ülkeden gittiler.
*Döviz girişi: Yatırımların kaçışı o denli bir noktaya geldi ki, Türkiye’ye direkt yatırım meblağları tarihi düşük düzeylere ulaştı. BİST’e DİBS’te yabancı yatırımcıların hisseleri kademe olarak düştü. Dövizlerini alıp ülkeden gittiler. Azalan döviz ölçüsü bu sefer de TCMB’nin hem bankaları hem ihracatçıları hem iş adamlarını daha da kısıtlayan yeni adımları beraberinde getirdi. Kimi vakit iş adamları yurt dışında aldığı borçları, bankalar sendikasyonları ödemek için döviz bulmakta zorlandı, ihracatçı aldığı eserin ödemesini dövizle yapmakta zorlandı. Baskılanan döviz diğer bir sorunu tetikledi.
*Dış Ticaret: Hükümetin uyguladığı bu siyasetler ve izlediği yol haritası şirketleri yeterlice ihracata yönlendirip daha güçlü ekonomilerle iş yapmaya zorlarken, düşük kur, ithalatı aylık olarak tarihi yüksek düzeylere getirdi. İlgili bakanlar küçük oranlarda da artış gösterse ihracattaki artışı gündeme getirirken, ithalat bilgilerinden kimse kelam etmedi. Cumhurbaşkanı’nın açıklamaları büsbütün ihracat bilgilerine odaklanırken, birebir gün açıklanan ithalat bilgileri küçük birer haber halinde kaldı. Halbuki esasen döviz yokluğu çekilirken, ihracat yoluyla kaşıkla giren döviz ithalat yoluyla kepçeyle çıkıyordu. Bu da diğer bilgileri bozdu.
*Cari istikrar: İthalat-ihracat istikrarındaki bozulma, cari fazla amacıyla yola çıkan iktisat idaresi için, öbür birkaç ögenin da tesirini göz arkası etmeden, öbür ağır bir tablonun ortaya çıkmasına neden oluyordu: cari açık. O denli bir noktaya gelindi ki, Rusya-Ukrayna savaşının tesiriyle artan doğalgaz-petrol ve emtia fiyatları da eklenince cari açık tabiri caizse aldı başını gitti. İktisattaki büyük risklerden biri olan cari açık arttı lakin alınabilecek önlem pek kalmamıştı. Zira bütün bunlar zincirleme tesir yaratmıştı. Düğme baştan yanlış iliklenmişti. Bütün bu fotoğraf öteki bir sorunu daha büyütüyordu.
*Bankalar, KKM, bütçe vs: Bankalar mevcut ortamda kredi vermenin mantıksızlığını çoktan görmüştü. Kaynak bulmakta zorlandıkları için direkt bir mevduat yarışına girdiler. Kamu bankaları siyasi direktifle kredi vermeye devam etti ancak oluşan vazife zararlarıyla çok büyük ölçülerde hazineden sermaye takviyesi alması gerekti. Hazine kamu bankalarının yeterlice zayıflamaması için sermaye verdi fakat bunu artık tertipli hale getirmesi gerekti. Özel bankalarsa konut başta olmak üzere ne kadar az kredi verirse o kadar işinin kolaylaşacağını bildiğinden frene bastı. İktisat idaresi, dövizdeki kurduğu barajın patlamak üzere olduğunu gördüğü için, talebi kısıtlamak üzere kur muhafazalı mevduat ismi altında yepisyeni bir sistem buldu. Milyarlarca dolarlık talep bununla TL olarak kaldı lakin özel bankalar bu sistemle büyük karlar da yazdı. Baraj kapaklarının az da olsa açıldığı ya da artık yapacak bir şeyin olmadığı aylarda bütçeden hazine ve TCMB bu devirde aylık 100 milyar liranın üzerinde farkı üstlenmeye başladı. Aslına bakarsanız ortada artık ne bütçe ne amaç kaldı. Bütün bu tercihlerin maliyeti kamunun bütçesine çıkıyordu. Elbette demokratik döngü kapsamında beş yıllık müddet geçti ve seçim vakti geldi. Bu da “hatalarda ısrardan” öbür bir seçenek bırakmıyordu hükümete.
*Dış siyaset: Siyasi tercihlerin mecburî kimi konumları beraberinde getirmesinin zorluklarının yanı sıra dış siyasette ABD ve AB ile yanı batıyla olan ayrışma uygunca sertleşirken, Suriye savaşı, Libya’daki iç çatışma, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır ile tansiyon, Irak’taki PKK varlığı üzere birçok neden de Körfez ve Ortadoğu ile olan tarihi yeterli alakaları de bozuyordu. Batı ile bozulan bağların maliyeti vardı elbette lakin Körfez ve Ortadoğu’dan her koşulda yeterli bağlara dayalı olarak gelen kaynaklar da kesilince iktisattaki baskı arttı. Son devirdeki yumuşama ile TCMB’ye Katar, BAE, Suudi Arabistan üzere ülkelerden farklı yollarla cephane taşındı da bir ölçü nefes alındı.
MEHMET ŞİMŞEK NE YAPACAK
Baştan söyleyelim, Türkiye geçmişte yapılan yanlışların bedelini maalesef ödeyecek.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek geldiği birinci günden beri altını çizdiği, “gerçekçi faiz politikası”, “mali disiplin” ve “yabancı yatırımcıya itimat ortamı” prensiplerini uygulayacak. Bunun sonucunda da enflasyonu düşürecek siyasetlere dönecek.
Şu geçen kısa devirde ileriye umutla bakmamıza sebep olan bir gelişme ise Merkez Bankası’nın yeni devirde kendi fonksiyonuna dönmesi ile bir itimat ortamının başlamış olması. 27 ay sonunda yüzde 8.5 olan faizin yüzde 15’e çıkartılması, kademe kademe faizin olması gerektiği düzeye geleceği sinyalini de verdi.
Ancak,
Kısa vadede, yükselen döviz, akaryakıt fiyatlarından, üretim maliyetlerine kadar her şeyin fiyatlarının artmasına neden olacak. Gelen artırımlar ise enflasyon olarak kendini gösterip yeni maliyetler oluşturacak.
İşte bu ortamda,
Ekonomi idaresinin alacağı kararlar kıymetli. İthalatın azalmasıyla dış ticaretteki açığın daralmasıyla cari açıktaki küçülme, turizmle gelen döviz, itimadın getireceği dış yatırımlarla gelecek dövizin de katkısıyla kurda aşağı istikametli düzeyler amaçlanıyor.
Bağımsız bir Merkez Bankası, enflasyonu düşürmek için atılan birinci adımlar, faizin olması gerektiği yere çekilmesi, yatırımlar için sağlıklı bir piyasa ortamının oluşmasının öncelikli maksadı.
Tüm bunların sonunda ise, kredilendirme kuruluşlarının dikkatini çekecek bir ortam geldiğinde, yıllar sonra birinci not artışlarının gelmesi çok uzun vakit almayacak.
Son kelam: Türkiye için iktisatta artık “deniz bitti, yakıt tükendi” Bundan sonra geçmişte yapılan yanılgılar için ne bir lüks ne de vakit var. Vakit, artık düğmelerin yine ve gerçek iliklenme vakti. Gerçek adamların ortaya koyulması, tesirinin görülebilmesi için ise en kıymetli kural: Sabır…
Türkiye, Mehmet Şimşek ve onun oluşturduğu takımlara, uygulayacağı siyasetlere vakit tanımalı ve sabır göstermeli.
patronlardunyasi.com
