Dünyada en çok tercih edilen ulaşım yollarının başında uçak geliyor. Gerek hızlılığı gerekse konforu yolcuların kendisini tercih etmesinde bir numaralı rol oynuyor. Öte yandan kara ve demiryolu olduğu üzere havayolunda da kaza riski elbette bulunuyor.
Hemen herkesin de uçağa bindikten sonra “Uçak düşse yahut bir yıldırım çarpsa ne olur” diye düşündüğü olmuştur. Havacılık bölümü uzmanı Uğur Cebeci, uçağa yıldırım çarpmasının hayati bir sonuç oluşturmayacağını söylüyor.
İşte Uğur Cebeci’nin bugünkü köşe yazısı:
“Her yolcu uçağına kesinlikle bir yıldırım isabet eder. Fakat ‘Faraday Kafesi’ formundaki gövde, yıldırımı güçsüz hale getirir ve dışarı atar. Kanat uçlarındaki statik portlar bu işi yapar. Yıldırımın büyük hasar verdiği uçakların sayısı çok değildir. Hasarlar onarılır fakat insan hayatını tehlikeye atacak hasarlar oluşmaz.
İklimler değişiyor. Yağmurlar çabucak sele dönüşüyor. Sıcaklar bastırdığında nefes aldırmıyor. O denli eskisi üzere değil. Mevsim normalleri mevsimlerde kalmıyor. Olağanların üzerine taşıyor. Mevsim kaosu artık hayatımızın bir modülü. Şimşekler sıradan değil. Düşen yıldırımlar uzmanların belirlemelerine nazaran çok daha güçlü ve çok daha hasar verici. Elbette uçaklar da bu değişimlerden nasibini alıyor. Genel olarak her ticari havayolu uçağına ortalama yılda iki kere yıldırım isabet ediyor. Bu sayı kesin olmamakla birlikte üçe çıkmaya başladı.
Evet artık eskisinden daha çok uçaklara yıldırım isabet ediyor. Fakat korkmayın, uçaklar yıldırımla baş etmeyi âlâ biliyor. Eski zamanlardaki üzere değil. Artık yakıt depoları etrafındaki önlemler yıldırıma karşı tam bir zırh oluşturuyor. Yıldırım daha yüklü olarak uçağın burun kısmı ile kanatlarını seçiyor. Dümen kısmı da bunların içinde. Burun kısmının cazip olmasının sebebi uçağın burnunda radom kapağı altındaki radar ve öteki algılayıcıların olması. Bunlar yıldırımı içe çekip cazibase oluşturuyor. Yıldırım uçağa burun kısmından vurduğunda radom kapağı hasarlanıyor. Ekseriyetle içe çöküyor ve deforme oluyor. Bu türlü olan birçok uçağın en yakın havalimanına itimatla indiğini görüyoruz. Kanatlara vuranlar ise yeniden uçağın oluşturduğu ‘Faraday Kafesi’ sayesinde kanat uçlarındaki statikler kanalıyla atılıyor. Bu statik çubuklarından uçağın kuyruk kısmında da var.
ÇARPMALARIN YÜZDE 70’İ YAĞMUR YAĞDIĞINDA OLUYOR
Ayrıca uçakların üzerlerindeki boyaların da önemli kollayıcı özelliği var. Uçaklara yıldırım çarpmaları birçok vakit 1500 ila 4700 metre yüksekliğindeyken oluyor. 6 bin metrenin üzerinde yıldırım çarpma ihtimali büyük ölçüde azalıyor. Yıldırım çarpmalarının yüzde 70’i yağmur yağdığında meydana geliyor. Bulunulan irtifada 0 derece sıcaklık yani donma noktası ile uçaklara yıldırım çarpması ortasında güçlü bir ilgi var. Uçaklara düşen yıldırımların birden fazla donma noktasına yakın sıcaklıklarda meydana geliyor. Yağışa neden olan şartlar birebir vakitte bulutlarda gücün elektriksel olarak depolanmasına neden olabiliyor.
Elektrik gücün bu kullanılabilirliği yağış ve bulut oluşumuyla bağlantılı. Uçakları etkileyen yıldırım çarpmalarının birden fazla ilkbahar ve yaz aylarında meydana geliyor. Yıldırım çarpması olaylarının yüzde 70’i yağış sırasında meydana gelse de yıldırım, bulutun elektrik merkezinden 5 mil uzaktaki uçakları etkileyebilir.
Havayolu pilotları tarafından bildirilen yıldırım çarpmalarının yüzde 42’si pilotlar tarafından yakın bir bölgede fırtına bildirilmeden yaşanmıştır. Uçağa yıldırım düştüğünde yolcular ve mürettebat bir ışık parlaması görebilir ve yüksek bir ses duyabilir.
Uçağın yıldırımdan korunma sistemi ve hassas elektronik bileşenleri nedeniyle kıymetli olaylar yaşanması azdır. Alçak irtifalardan uçan piston motorlu uçakların yıldırım çarpmasından etkilenme oranları yüksekten uçan uçaklara nazaran çok daha fazladır.
SARSILMA GELİP GEÇİCİDİR
Yıldırım çarpmalarından sonra pilotlar elbette huzursuz olurlar. Hatta bir an evvel inmek isterler. Yıldırımın nasıl bir hasar verdiğini çıplak gözle görmek isterler. Yıldırım, radom kapağına çarpmış ve ezmişse kesinlikle en yakın havalimanına inilir. Ancak başka sistemlerde bilhassa avioniklerde süreksiz sapmalar meydana gelse de çok kısa müddette sistemler kalibre edildiği bedellere döndüğünde pilotların tedirginliği de azalır.
Genel olarak yıldırımın uçaklara verdiği hasarlar maddi olarak yüksek olmakla birlikte hayati olarak sanıldığı kadar değerli bir tehlikeye yol açmazlar. Kabinde birden parlayan ışık ya da bir sarsılma uçağı o denli de çok etkileyecek cinsten değildir. Gelip geçicidir.
Yani siz uçarken bir yıldırım çarpmasından korkmayın. Fazla huzursuz olmanıza gerek yok. Çok yıllardır yıldırım çarpmalarının uçaklara verdiği ziyanlar hayati bir tehlike yaratmadı. Uçak imalatçıları bu mevzudaki önlemleri giderek artırıyorlar ve çok daha âlâ sistemler buluyorlar.
Uçaklarda açık bir alanda ya da bir ağaç altındayken yıldırımın bölgeye isabet etmesinden çok daha inançta olduğunuzu unutmayın.
EN ÖLÜMCÜL KAZA
-Uçağa yıldırım çapması sonucu meydana gelen en ölümcül kaza 1971 yılında yaşandı. 24 Aralık 1971 tarihinde Peru’da yerden 3 bin metre yüksekte Lansa ( Lineas Aereas Nacionale S.A. ) isimli şirketin Lockheeed L-188A Electra turboprop modeli 508 sefer sayılı uçağına yıldırım isabet etti. Lima’dan Pucalipa’ya giden uçağın yakıt tankı patladı. 91 kişi hayatını kaybetti. Tarihteki en ölümcül yıldırım çarpması sonucu meydana gelen felaket bu oldu.
Tek kurtulan 17 yaşındaki Juliane Koepcke koltuğuna bağlı vaziyette yağmur ormanlarına düştü.
Ve daha sonra mahallî balıkçılar tarafından kurtarılana kadar 11 gün boyunca ormanda yürüdü. O anları şöyle anlatıyor:
‘Kalkıştan yaklaşık 10 dakika sonra sol taraftaki dış motorda çok parlak bir ışık gördüm. Annem çok sakin bir biçimde şöyle dedi: “İşte bu son, her şey bitti.” Bunlar ondan duyduğum son sözlerdi. Uçak alçalmaya başladı ve motorların gürültüsü başımı büsbütün doldurdu. Sonra ansızın gürültü kesildi ve kendimi uçağın dışında buldum. Hür düşüşteydim, koltuk sırama bağlanmıştım ve başımın üstünde sallanıyordum. Duyabildiğim tek ses rüzgârın fısıltısıydı.”
Juliane ağaçların gölgelerinin kendisine gerçek dönmesini izlerken şuurunu kaybetti ve sonraki gün ormanda tek başına uyandı. Annesine bağırdı fakat cevap alamadı.
Düşen uçak, Lansa Havayolları’nın sonu oldu ve şirket kapatıldı.
THY’DE 13 NEO UÇAĞI YERE İNDİ
Pratt&Whitney PW1000G serisi motorlu 13 THY 321neo uçağı arızalar nedeniyle kullanılamıyor. Yere indirilen 13 uçak tam da en ağır dönemde şirkette önemli bir sorun yarattı.
Operasyon dışı kalan uçaklar yüzünden ziyana uğrayan THY,Pratt&Whitney şirketinden büyük ihtimalle önemli bir tazminat ödemesini isteyecek.
Şirketin en son bir uçağı da Moldova’nın Başşehri Kişinev havalimanında kaldı. Yolcular İstanbul’dan gönderilen bir öteki uçakla getirildi. Kalan uçağı kurtarabilmek için THY’nin İstanbul Havalimanı apronunda tutulan yere indirilmiş 13 uçağından birinden sağlam olan motor sökülerek Kişinev’e götürüldü. 15 teknisyen de Kişinev’e giderek Pratt&Whitney ve Airbus nezaretinde motoru taktılar. Ve uçak günler sonra boş olarak İstanbul’a getirildi. Seferlerden çekilerek bakıma alındı.
TEHLİKELİ BİR OLAY
Öte yandan geçtiğimiz günlerde Air China’ya ilişkin bir Airbus A320neo uçağında kalkıştan sonra bir motorda yangın çıktı ve kabin dumanla doldu. Yolcular ortasında büyük panik yaşandı. PW1000G serisi motorlu uçak süratle kalkış yaptığı Singapur Changi Havalimanı’na döndü. Yolcular Slide’lar patlatılıp kaydırılarak kabinden tahliye edildi. Changi Havalimanı’nın bir pisti üç saatten fazla trafiğe kapatıldı. Motorda yangın çıkması imalatçı Pratt&Whitney’de büyük de bir paniğe yol açtı.
Amerikalı uçak motor üreticisi ile ilgili olarak Avrupa ve Amerika Sivil Havacılık otoriteleri geniş çaplı bir soruşturma başlattı.
1200 MOTOR GÖZALTINDA
PW1000-1100 serisi motorlardaki sorunun ana şirket RTX’in ürettiği metal tozundaki yanılgıdan kaynaklandığı açıklandı. Fakat acil bir tehlike yaratmadığı tez edilirken Air China uçağındaki motor yangını dikkatleri daha geniş bir alana çevirdi. Pratt&Whitney motorlarındaki sorunun imal edilen 3 bin motordan 1200’ünü kapsadığı, yüksek basınçlı türbin disklerinde kullanılan eserin süratle incelenmesi gerektiği öğrenildi. Airbus kendi dışında gerçekleşen sorun için müşterileri ile ortak çalışmalar yaptığını açıkladı. Bu motoru kullanan uçakların birden fazla, ağır yaz döneminde havayolu şirketlerini zorda bırakırken artık de kış programları için yapılan planlamalar alt üst oldu.
FARADAY KAFESİ NEDİR?
-Faraday Kafesi ya da Faraday Kalkanı, elektromanyetik alanları engellemek için kullanılan bir koruma sistemidir. Bir Faraday Kalkanı, iletken materyalin daima olarak kaplanmasıyla yahut Faraday Kafesi durumunda bu cins materyallerden oluşan bir ağ ile oluşturulabilir. Bu yapısal sistem sayesinde yıldırım sistemde yayılarak tesirini kaybeder. Faraday Kafesleri, ismini onları 1836’da icat eden bilim adamı Michael Faraday’dan aldı.
HER UÇAĞA İKİ YILDIRIM
– Yapılan araştırmalar her yıl her havayolu uçağına en az iki sefer yıldırım isabet ettiğini gösteriyor.
– Yıldırım çarpmasına karşın uçakta birden fazla vakit bir iz bile kalmıyor.
– Uçaklarda meydana gelen hasarların yüzde 7’si yıldırım isabeti kaynaklı oluyor.
– Yıldırım uçaklarda burun kısmında içinde radar olan radom kapaklarına ya da kanatlara isabet ediyor.
– En tehlikeli olan yıldırımın uçakta yakıt tankına vurması. Fakat artık görülmüyor. Hem yakıt tankları muhafazalı hem de yakıt borularında buharlaşma olmuyor.
– Her saniyede dünyada en az 100 yıldırım düşüyor.
– Yılda 3 milyar şimşek çakıyor ve yıldırım düşüyor.
-Ortalama 300 uçaklık filosu olan bir havayolu şirketine yıldırım çarpmaları sonucu meydana gelen hasarların yıllık maliyeti 40-45 milyon Euro civarında.
patronlardunyasi.com
