Sadece 70 yıl evvel, Dünya’nın etrafında dönen tek şey Ay’dı. Halbuki 30 Nisan 2022 itibariyle yörüngede 3 bin 372 etkin uydu ve 3 bin 170 etkin olmayan uydu olmak üzere 6 bin 542 uydu var. Yani şu anda Dünya’nın etrafında saatte 28 bin kilometre ile, yani bir mermiden on kat süratli dönen bir sürü gereksiz metal kesimi var.
UYDUDAN VİDAYA KADAR ONLARCA UZAY ÇÖPÜ
Sadece bu kadar da değil. Vidalar, somonlar, uzay araçlarından dökülen boyalar da tıpkı süratle dönmeye devam ediyor. Kara Şövalye uydusu olarak bilinen, bir uzay misyonu esnasında kaybolan termal bir battaniye bile uydular ile birlikte dönüyor. Bunlara da kısaca uzay enkazı ya da uzay çöpü deniyor..
matematiksel.org’da yer alan habere nazaran uzay çöpüyle ilgili sorun, tüm bu çöplerin etrafta uçuşması yahut çevresel bir tesire sahip olması sorunu değil. Asıl sorun, bu enkazın suratı ve kelam konusu enkazın yörüngedeki başka (daha değerli) objeleri etkileme mümkünlüğü.
İki objenin birbirine çarpması durumunda, çarpışma tekrar birebir süratle hareket eden büyük bir enkaz bulutu oluşturur. Başıboş güneş panellerinden bir vidaya kadar rastgele bir şey, diğer bir uzay gemisini bu durumda kolay kolay yok etme potansiyeline sahiptir.
KESSLER SENDROMU NEDİR?
Kessler sendromu, bir uydunun diğer bir uydu yahut uzayda başıboş dolaşan bir uzay çöpü ile çarpışması sonucu kesimlere ayrılması ve ortaya çıkan enkazın sonu gelmez bir zincirleme tepki başlatıp yörüngede olan her şeyin parçalanması muhtemelliğine verilen bir isimdir.
Bu enkaz daha sonra yörüngedeki öbür objelere çarpar. Bu da daha fazla enkaz oluşturur ve daha fazla objeye çarpar. Sonucunda bu da bizi herkesin dehşetli düşü Kessler sendromunu yaşamaya adım adım yaklaştırır.
Bu durum, birinci olarak 1978 yılında, NASA’da vazife yapan bilim insanlarından biri olan Donald J. Kessler tarafından yayınlanan bir makalede tartışmaya açılmıştır. Kendisi her bir çarpışmanın daha fazla uzay enkazı yaratacağını ve daha fazla uzay enkazının daha fazla çarpışmaya yol açacağını, bu birbirinin nedeni ve sonucu olan döngü sonunda çarpışmaların çağlayana dönüşeceği ikazında bulunmuştur.
GRAVITY SİNEMASINDA YER ALMIŞTI
Kessler sendromu 2013 yılında yayınlanan Gravity isimli bilim kurgu sinemasında de yer almıştı.
Kessler sendromuna nazaran, yörüngede gereğince obje çarpışırsa, bu durum, tüm yörünge operasyonları için felaket manasına gelir. Çarpışmanın ve müteakip enkaz alanlarının yaratacağı domino tesiri, mevcut tüm uzay operasyonlarını mahvetmekle kalmaz. Birebir vakitte gelecekteki rastgele bir uzay operasyonunun mümkünlüğünü da tesirli bir formda ortadan kaldırır.
GERÇEK OLMAYA NE KADAR YAKIN?
Berbat haber, yörünge çarpışmaları çoktan meydana gelmeye başladı. 2009’da bir Iridium irtibat uydusu, Rus imali bir Kosmos 2251 uydusu ile çarpıştı. İki uzay aracı da parçalandı. Üstelik bu olay, uzaydaki en büyük yapay objelerden biri olan sekiz tonluk müşahede uydusu Envisat ile tıpkı yörüngede gerçekleşti. Ve çarpışma gerçekleştikten sonra büyük bir enkaz bulutu tespit edildi.
Envisat önümüzdeki 150 yıl boyunca Dünya yörüngesinde kalacak. Bu mühlet zarfında bir uzay çöpü ile çarpışma mümkünlüğü yüzde 15 ila 30 ortasında hesaplanmaktadır.
Kessler sendromu çabucak ortaya çıkacak diye bir kural yok. Bu çarpışmalar, domino taşlarının düşmeye başladığı anı temsil ediyor. Çarpışmaların sayısının önümüzdeki yıllar içinde hızlanarak artması muhtemeldir.
ROTA DEĞİŞTİRİLİP ÇARPIŞMA ENGELLENİYOR
Güven verici haber, şu anda yörünge enkazını ve yörüngelerini takip edebiliyoruz. Rastgele bir mümkün çarpışmayı önlemek için uzay aracının rotasını değiştirebiliyoruz. Lakin 1 santimetre yahut daha büyük olan 300.000’den fazla yörüngesel enkaz modülünü takip etmeliyiz.
Uluslararası Uzay İstasyonu, üzerine gelen uzay çöplerinden sakınmak için şimdiye kadar 30’a yakın hareket yaptı. Kimi çarpışmalar sonucunda da çeşitli hasarlar aldı.
UZAY ÇÖPÜNDEN NASIL KURTULACAĞIZ?
Tehlikeyi azaltmayı hedefleyen kimi yasalar elbette var. Örneğin alçak Dünya yörüngesindeki uyduların azamî çalışma ömrü 25 yıl olarak belirlenmiş durumda. Bundan sonra, yörüngeden çıkarılıp Dünya’ya düşürülmeleri gerekiyor. Fakat, ESA’nın Uzay Enkazı Etraf Raporu, Dünya etrafındaki uyduların yüzde 60’ından daha azının bu kurala uyduğunu söylüyor.
Pek çok şirket ve devlet kurumu meseleyle başa çıkmak için planlar yapıyor. Lakin meyyit uydular için yapılabilecek bir şey yok. Onlar uzayda, açık amaç olarak duruyorlar ve çarpışmadan kaçınmak için hareket ettirilmeleri mümkün değil.
Dünya’nın birinci uzay çöpü toplama vazifesi ClearSpace-1 2025’te başlayacak. Bu misyonlar 2013’te uzaya gitmiş olan ve o vakitten beri yörüngede dönen bir roketin yörüngeden çıkarılması denenecek.
patronlardunyasi.com
