İstanbul Teknik Üniversitesi’nden jeoloji yüksek mühendisi Prof. Dr. Okan Tüysüz, sarsıntıların oluşum yıllarına ait yaptığı açıklamada Marmara’nın 250 yılda bir sarsıntı ürettiğini tabir ederek “Marmara’da ortalama 250 yılda bir zelzele olur ve son büyük sarsıntı 1766 da olmuştur. Yani Marmara’da ortalama sarsıntı tekrarlama aralığı dolmuş ve sarsıntı olma mümkünlüğü artmıştır” dedi.
ZAMAN ARALIĞI AÇIKLAMASI
“Paleosismoloji (Eski sarsıntı bilimi) faylar üzerinde hendekler kazarak eski sarsıntılarda yüzeye kadar ulaşmış fay kırıklarını inceler. Bir fayın yüzeye ulaşabilmesi için sarsıntının genelde 6 ve üzerinde olması gerekir” diyen Prof. Dr. Tüysüz “Amaç fayın kestiği ve fayı örten tabanların yaşını belirlemektir. Buradan hareketle sarsıntının fayın kestiği yerin yaşından sonra, fayı örten yerin yaşından evvel olduğu anlaşılır. Sonuçta sarsıntı için kesin bir vakitten çok bir vakit aralığı belirlenir. Bu aralık tarihî kayıtlarla karşılaştırılır ve geçmişteki bir zelzelenin hangi yarar ve ne vakit oluştuğu ortaya konur. Şayet tıpkı fay üzerinde örneğin 3 farklı kırık oluştuğu belirlenirse ortalama sarsıntı tekrarlama aralığı belirlenir. Ulaşılan tüm sonuçlarda değerli yanılma hisseleri mevcuttur. Bu nedenle bilhassa birkaç bin yılda bir sarsıntı üreten faylar için emniyetli (kısa) tekrarlama aralıkları belirlemek çok zordur. Tekrarlama aralığı belirlenebilirse ve son sarsıntıdan itibaren geçen vakit bu aralığı geçmiş ise o fayın sarsıntı oluşturma mümkünlüğü yüksektir. Örneğin Marmara’da ortalama 250 yılda bir sarsıntı olur ve son büyük sarsıntı 1766 da olmuştur. Yani Marmara’da ortalama zelzele tekrarlama aralığı dolmuş ve zelzele olma mümkünlüğü artmıştır. Fakat üstte belirttiğim bilinmezlikler dikkate alındığında kesin bir sonuçtan değil lakin olasılıklardan kelam edilebilir.” sözlerini kullandı.
UZUN ARALIKLARLA SARSINTI ÜRETEN FAYLAR DA VAR
Prof. Dr. Tüysüz ayrıyeten “Faylar yer içerisindeki kırıklardır, yüzbinlerce hatta milyonlarca yılda oluşur ve vakitle aktifliklerini yitirirler. Canlı (aktif) faylar zelzele üreten faylardır. Ekseriyetle son 10.000 yılda en az bir zelzele üretmiş faylar canlı fay kabul edilir, fakat daha uzun aralıklarla sarsıntı üreten faylar da vardır.” dedi.
“Fay kırığının iki tarafındaki kayalar (fay blokları) birbirlerine sürtünerek bir ortada kalırlar. Sürtündüğü için hareket etmeyen (kilitli) faylar üzerlerine uygulanan stress (gerilme) sürtünme kuvvetini geçince ani olarak hareket eder ve sarsıntı oluştururlar. Gerilmenin ne boyutta olduğu ise GPS (Global Positioning System) ile belirlenir” diyen Prof. Dr. Tüysüz “Bunun için fayın iki yanında sabit noktalar oluşturulur ve muhakkak aralıklarla uydular yardımı ile ölçülür. Örneğin bir fayın bloklarının birbirine nazaran senede 2 cm hareket ettiği belirlenmiş, fayın oluşturduğu son zelzeleden bu yana da 250 yıl geçmiş olsun. Bu süreçte 2cm*250yıl= 5m kayma birikmiştir. Bu birikim fayın sürtünmesi aşıldığı anda fay bloklarının birbirine nazaran 5m hareket edeceğini gösterir. Kayma birikimi arttıkça zelzele büyüklüğü de artar. 17 Ağustos 1999 zelzelesinde hareket ölçüsü (atım) 5m, sarsıntı büyüklüğü 7,4 idi.” görüşünü lisana getirdi.
patronlardunyasi.com
