Burak ARTUNER
Son devirlerde İstanbul’da meydana gelen asayiş olayları, bu olaylara karışanlar, serseriler, akabinde sokaklardan toplanan dilenci imajlarını izlerken, aklıma Türk şiirinin büyük ustalarından Attila İlhan’ın “Kirli Yüzlü Melekler” şiiri ve oradaki şu dizeler geldi:
“ (…) sen söyle serseriler hükümdarı istanbul
sen söyle iki gözüm
hangi merhem devadır şu bizim yaramıza
yel üfürdü su götürdü gençliğimizi
elimiz boşa geldi meydanlarda kaldık
meydanlar serseri biz serseri
sağımız sefalet solumuz ölüm
işte geldik gidiyoruz
kahrolasın
kahrolasın istanbul kenti “
Aslında yüzyıllar öncesinden itibaren “Serseriler Şehri” dir İstanbul, kente göç hiç durmamıştır ve göçe, serserilere, dilencilere karşı alınan tedbirler de hiçbir vakit kâfi olmamıştır. Bugünkü yazım, 114 yıl öncesinin İstanbul’undaki tartışmaları ve meseleleri anlatacağım… Yoksa çok daha öncesinin meselesidir tahminen kurulduğu günden beri…
SERSERİ NİZAMNAMESİ ÇIKARILMIŞTI
Serseriliğin kelamlık manası, “Ötede beride başı boş gezen”dir… İkinci Meşrutiyet İstanbul’unda bununla çaba için “Serseri Nizamnamesi’ yani kanunu çıkarılmıştı. Vaktin İçişleri Bakanlığı yani Dahiliye Nezareti’nin sorumluluğu altında İstanbul polisine, kentte iki aydır rastgele bir işte çalışmamış, iş bulmak için gerekli çabayı göstermemiş işsizlere, çalışmaya gücü olduğu halde dilenciliği geçim kaynağı olarak görenlere karşı kanunun verdiği yetkiyi uygulama vazifesi verilmişti. Mahkeme kararı ile serseriliği sabit olanlar bayındırlık, belediye işlerinde yahut devlete ilişkin kuruluşlarda iki aydan dört aya kadar çalıştırılmak üzere belirlenecek yerlere sevk edilecekler, istihdam edilmediklerinde ise memleketlerine gönderileceklerdi.
29 Ekim 1909 tarihli Kalem Mecmuası’nda “Serserilerin İstanbul’dan çıkarılması” resmi. Çizen: İzzet Ziya.
KANUN GÜZEL DE UYGULAMA PEK ZAYIFTI
Peki Serseri Nizamnamesi yani kanunu nasıl uygulandı. Bunun örnekleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde araştırmaya açılan “Emniyet-i Genele Müdüriyeti Tahrirat Kalemi”ndeki evraklardan takip edilebiliyor. Az Özbek’in Nisan 1999’da Toplumsal Tarih Dergisi’nde yayınlanan ve benimde bu yazıyı hazırlarken faydalandığım “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler” başlıklı yazısında bununla ilgili çok enteresan evraklar de yer almıştı.
Buna nazaran serseri ve dilencilerin takibinden İstanbul Emniyet Müdüriyeti sorumluydu. Beyoğlu ve Üsküdar Emniyet Müdürlükleri mevzuyu en yakından takip eden ünitelerdi. Lakin incelenen dokümanların 50’sinde kanunda yazanın tam aksisi bir uygulama olduğu görüldü. Bu evraklarda İstanbul’da istihdam edilen bir dilenci yahut serseriye rastlanmadı. Kent dışına sevk direkt tercih edilen yoldu. Sevk için ekseriyetle İzmir, Selanik ve Beyrut üzere ticaret merkezi olan vilayetler tercih ediliyordu. Velhasıl İstanbul Emniyeti, serseri ve dilencileri vapura doldurup ekseriyetle iaşe de vermeden İzmit’e yollayarak sorunu kısa yoldan kısa müddetliğine çözme yoluna gitmişti.
Eski bir kartpostalda gezgin bir çalgıcı ve dansçısı (Cengiz Kahraman arşivi)
“EKMEK VEREMEYİZ” TELGRAFI
Ancak bu sefer İzmit Kaymakamlığı duruma isyan noktasına gelmişti. İstanbul Polis Müdüriyeti’nin memleketlerine yollanmak üzere İzmit’e vapurla yüze yakın dilenci göndermesi ve İzmit belediyesinden bunlara ekmek verilmesini istemesi bürokrasi ortasında kısa vadeli krize neden olmuştu. İzmit Kaymakamlığı, “İzmit belediyesinin fakat buranın ihtiyacat-ı belediyesi ile mükelleftir. Bu şahıslara ekmek verilmesi belediyenin görevi değildir” diye bir telgraf da arşivlerde yerini almıştır.
1909. Bir İstanbul hatalısı. Mühdeti Osman Bin Abdullah. Nam-diğer Burunsuz İzak.
“YERLİ YABANCI GELİP GEÇENLERİ TACİZ EDEN”
Kısacası Serseri Nizamnamesi yani kanunu her ne kadar serseri ve dilencilerin ıslah edilmesi bakış açısıyla ortaya çıktıysa da gerçekte kelam konusu şahısların İstanbul’dan uzaklaştırılması derdiyle uygulandı. “Yerli yabancı gelip geçenleri taciz eden” “Enzar-ı Umumiyede nahoş görünen”, “Pek berbat bir görüntü teşkil eden” “İnkilab-ı siyasiye’nin bidayetlerinde temin-i asayiş nokta-i nazarından büyük tehlike oluşturduğu” düşünülen serserilerin İstanbul’dan uzak tutulması ve “Evlad-ı vatandan serseriliği korumak” emeliyle yapılanlar pek de etkili olmamıştır.
Asitaneli Ahmet Bin Mustafa: Dört başka kabahatten mahkum olmuştur.
Umarım bugün İçişleri Bakanlığı’nın son devirlerde aldığı tedbirler, İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nün önlemleri bir işe fayda.
patronlardunyasi.com
